Ο Χόμπιτ της Ινδονησίας δεν είναι νέο είδος ανθρώπου υποστηρίζουν επιστήμονες

Πηγή: BBC - New York Times, 19 Μαίου 2006

Μια ομάδα επιστημόνων τάραξε πάλι τα νερά με την άποψη ότι ο μικροσκοπικός σκελετός από την Ινδονησία, ο γνωστός Χόμπιτ, δεν είναι ένα νέο ανθρώπινο είδος. Έτσι δύο χρόνια μετά την ανακάλυψη των μικρόσωμων σκελετών στο νησί Φλόρες της Iνδονησίας, οι επιστήμονες δεν μπορούν να συμφωνήσουν για το αν βρίσκονται μπροστά σ' ένα νέο είδος παλαιού ανθρώπου ή αν τα σκελετικά υπολείμματα που ανακαλύφθηκαν προέρχονται από σημερινούς ανθρώπους αλλά με μικροκεφαλία.

Γράφοντας στο περιοδικό Science μια ομάδα αμερικανών και βρετανών  σκεπτικιστών παλαιοντολόγων και άλλων ειδικών με επικεφαλής τον βιολόγο Robert Martin στο Μουσείο Field του Σικάγου  - που κριτικάρει εκείνους που υποστηρίζουν ότι οι Χόμπιτ είναι ένα νέο είδος - παρουσιάζει μια εναλλακτική θεωρία ότι τα υπολείμματα θα μπορούσαν να είναι εκείνα ενός σύγχρονου ανθρώπου αλλά με μια ειδική παραμόρφωση του κρανίου. Να πάσχει δηλαδή από μικροκεφαλία, μια γενετική νόσο που χαρακτηρίζεται από την ύπαρξη μικρότερου του φυσιολογικού κρανίου και εγκεφάλου.

Στο ίδιο τεύχος του Science υπάρχει και μια ανακοίνωση μιας άλλης, ανεξάρτητης ομάδας, πάνω στον εγκέφαλο του Hobbit με επικεφαλής τον καθηγητή Dean Falk.

Φυσικά οι της ομάδας των αυστραλών και ινδονήσιων επιστημόνων, που ανακάλυψαν τα πρώτα ευρήματα πριν 2 χρόνια, συνεχίζουν να υπερασπίζονται σθεναρά την υπόθεση τους ότι έχουν να κάνουν με ένα άγνωστο μέχρι τώρα ανθρώπινο είδος το οποίο ονόμασαν Homo floresiensis.

Σύγκριση του κρανίου μεταξύ ενός Hobbit και ενός σύγχρονου ανθρώπου: Το κρανίο του Χόμπιτ είναι πολύ μικρό με τον όγκο του εγκεφάλου του να είναι όμοιο με του χιμπατζή

"Συγκλονιστικό" εύρημα

Τα σκελετικά υπολείμματα ανακαλύφθηκαν από την ερευνητική ομάδα, αυστραλών και ινδονησίων, στη σπηλιά Liang Bua στο νησί Flores το 2003. Τα απολιθωμένα οστά που εντόπισε η ομάδα ήταν θραύσματα από εννέα ξεχωριστά άτομα που είχαν ασυνήθιστα μικρό ανάστημα, μικρότερο ακόμα και από ένα μέτρο και, κρίνοντας από το κρανίο, ο εγκέφαλός τους πρέπει να ήταν αντίστοιχος με του σημερινού χιμπαντζή.

Αφού έγινε προσεκτική ανάλυση των οστών, εκείνη η ομάδα είχε δηλώσει ότι αυτά είναι ενός ανθρώπινου είδους άγνωστου μέχρι τώρα στην επιστήμη, και στο οποίο έδωσαν το όνομα Homo floresiensis. Το δείγμα μερικές φορές αναφέρεται επίσης και ως LB1 από το όνομα της σπηλιάς στην οποία βρέθηκε).

Τα ευρήματα σύμφωνα με αυτούς έδειξαν ότι το κρανίο και τα σκελετικά τμήματα δεν ανήκαν σε κάποιο δύσμορφο από παθολογικά αίτια άτομο (πχ με νανισμό), αλλά είναι αντιπροσωπευτικά της ύπαρξης ενός πληθυσμού που είχε σταθερή και μακρά παρουσία στην περιοχή από 95.000 έως 12.000 χρόνια πριν από σήμερα.

Πριν από δύο χρόνια οι έρευνες είχαν ενισχύσει την άποψη ότι αυτοί οι μικροί άνθρωποι που έζησαν εκεί συνιστούν ένα ξεχωριστό είδος που μοιράστηκε τη γη με τον μοντέρνο άνθρωπο μέχρι πολύ πρόσφατα.

Το πλάσμα εκείνο ήταν ύψους μόλις 1m και ο εγκέφαλος του ήταν περίπου 400 κυβικών εκατοστών - σχεδόν ίδιος με τον εγκέφαλο ενός χιμπατζή. Η χρονολόγηση των ιζημάτων γύρω από τα υπολείμματα έδειξε ότι το Hobbit έζησε πριν 18.000 χρόνια μόνο.

Οι ερευνητές που βρήκαν τα οστά των Χόμπιτ έχουν παρατηρήσει ότι η αναλογία των άκρων, το ανάστημα, το μέγεθος του εγκεφάλου και η σκελετική ευρωστία του Homo floresiensis είναι πανομοιότυπα με αυτά του Αυστραλοπίθηκου.

Τα οστά του LB1 προκάλεσαν αίσθηση όταν παρουσιάστηκαν για πρώτη φορά στο κοινό μέσω μιας δημοσίευσης στο περιοδικό Nature.

Επιβεβαίωση της θεωρίας του νέου ανθρώπινου είδους

Αλλά μια μελέτη που δημοσιεύθηκε στο Science τον Απρίλιο του 2005 εστιάστηκε στον εγκέφαλο του LB1. Η ομάδα αυτή, με την καθοδήγηση του καθηγητή Dean Falk του πολιτειακού πανεπιστημίου της Φλόριδας, σύγκρινε ένα μικρό τμήμα που λήφθηκε από το εσωτερικό του κρανίου με ένα άλλο παρόμοιο κρανίο από πρωτόγονους και σύγχρονους ανθρώπους, συμπεριλαμβανομένου ενός ατόμου με μικροκεφαλία.

Αυτή η ασθένεια χαρακτηρίζεται από έναν μικρό εγκέφαλο και συνδέεται μερικές φορές με άλλες ατέλειες.

Τα στοιχεία του καθηγητή Falk υποστήριξαν την άποψη ότι ο LB1 δεν ήταν ένας σύγχρονος άνθρωπος αλλά ένα πλάσμα νέο στην επιστήμη.

Οι σκεπτικιστές

Προς απάντηση στη θεωρία του Falk, ο βιολόγος Robert Martin στο Μουσείο Field του Σικάγου και οι συνάδελφοι του εξέτασαν τεχνικά το προηγούμενο συμπέρασμα. Παρουσίασαν δε μερικά από τα επιχειρήματά τους σε ένα ντοκιμαντέρ του BBC πέρυσι, αλλά η εργασία που δημοσιεύεται στο Science αντιπροσωπεύει την επίσημη τεχνική θέση της ομάδας.

"Υπάρχει ένα θεμελιώδες πρόβλημα του μικροσκοπικού μεγέθους του εγκεφάλου, σε συνδυασμό με τα περίπλοκα λίθινα εργαλεία", λέει  ο Δρ Martin. Και αναφερόμενος στην ομάδα που θέλει τους Χόμπιτ να είναι μια άγνωστη κατηγορία ανθρώπων, λέει: "Έχω την αίσθηση ότι αυτοί οι άνθρωποι παρερμηνεύουν σκόπιμα τα στοιχεία".

Για παράδειγμα, μερικά από τα εργαλεία που βρέθηκαν μαζί με τον LB1 είναι του τύπου που προηγουμένως είχαν συνδεθεί μόνο με τους σύγχρονους ανθρώπους (Homo sapiens). Οι σκεπτικιστές υποστηρίζουν ότι το νέο είδος των μικρών ανθρώπων, με αυτό το μικρό εγκέφαλο σαν του χιμπαντζή, δεν μπορεί να έφτιαξαν τα λίθινα εργαλεία που ανακαλύφθηκαν στη σπηλιά. Έτσι, ενισχύεται η άποψη τους.

Ο Δρ Martin επικαλείται επίσης κι έναν βιολογικό κανόνα για να υποστηρίξει ότι ο LB1 δεν θα μπορούσε να είναι μια μορφή νάνου του παλαιότερου ανθρώπινου είδους Homo erectus, όπως έχει προταθεί.

Νησιώτικος νανισμός

Ο Homo erectus είναι γνωστό ότι έζησε στην κοντινή Ιάβα, και μια θεωρία πρότεινε ότι ένας πληθυσμός αυτού του είδους θα μπορούσε να έχει εγκατασταθεί και στο νησί Flores και να έχει εξελιχθεί με ένα μικρό ανάστημα. Αυτό μπορεί να συμβεί σε μακρινούς, απομονωμένους βιότοπους, όπου εκεί οι οργανισμοί προσαρμόζονται όταν υπάρχει στον τόπο τους μια έλλειψη πόρων. Ο κανόνας αυτός - του μικρού ύψους - ονομάζεται νησιώτικος νανισμός.

Ο νησιώτικος νανισμός οφείλεται δηλαδή στο γεγονός ότι θηλαστικά που ζουν επί πολλές γενιές στην απομόνωση, τείνουν να αναπτύσσουν μικρότερα σώματα επειδή η φυσική τους ανάπτυξη είναι συνυφασμένη με τις περιορισμένες πηγές διατροφής.

Βέβαια ο Daniel Liberman, καθηγητής Βιολογικής Ανθρωπολογίας στο Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ, τονίζει ότι για να αποδειχτεί σωστή η θεωρία του νανισμού θα έπρεπε να είχαμε στη διάθεσή μας σκελετικά υπολείμματα πολύ μεγαλύτερης ηλικίας από αυτούς τους ανθρώπους ώστε να μπορούμε να τα συγκρίνουμε. Αν τα είχαμε και βλέπαμε ότι ανήκαν σε ανθρώπους μεγαλύτερου παραστήματος, τότε θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι σωστή η θεωρία του νανισμού.

Όμως αυτές οι μελέτες δείχνουν ότι μια μείωση του σωματικού μεγέθους συνοδεύεται μόνο από μια συγκριτικά μέτρια μείωση του μεγέθους του εγκεφάλου. Ο Δρ Martin και οι συνάδελφοί του υποστηρίζουν ότι ο εγκέφαλος του LB1 είναι πάρα πολύ μικρός για να είναι νάνος ανθρωποειδής, ή κάποιο ανθρώπινο είδος.

Ο σκεπτικιστής Δρ Martin χρησιμοποίησε το νόμο της κλιμακοποίησης για να φθάσει σε ένα μέγεθος εγκεφάλου 400 cc χρησιμοποιώντας το Homo erectus ως αφετηρία. Ο νόμος αυτός - αν είχε τον όγκο των 400 cc - προβλέπει ένα πλάσμα με ύψος μόνο 3ο εκατοστών και βάρους μόνο 2 kg.

Εντούτοις, ο καθηγητής Falk αναζήτησε να βρει εάν η μέθοδος υπολογισμού του για το φαινόμενο της νανοποίησης σε έναν ανθρωποειδή και σε έναν ελέφαντα για παράδειγμα - ένα από τα μοντέλα που χρησιμοποιούνται από το Δρ Martin στην ανάλυσή του - ήταν κατάλληλη.

Κλιμακοποίηση

Σύμφωνα με μια θεωρία, ο πρόγονος του LB1δεν ήταν καθόλου ο Homo erectus, αλλά ένας μικρότερος, προγονικός ανθρωποειδής όπως ο Homo habilis ή αυστραλοπίθηκος, μια ακόμα αρχαιότερη μορφή. Ορισμένοι σκέφτονται ότι αυτό θα μπορούσε να εξηγήσει το μικρό εγκέφαλο του Homo floresiensis χωρίς παραβίαση του νόμου της κλιμακοποίησης.

Ο Chris Stringer, επικεφαλής της ανθρώπινης προέλευσης στο μουσείο φυσικής ιστορίας στη Βρετανία, σχολίασε: "Υπάρχουν μερικά ενδιαφέροντα ζητήματα όπως η κλιμακοποίηση του εγκεφάλου και εάν ένας άνθρωπος θα μπορούσε να έχει έναν τόσο μικρό εγκέφαλο κανονικά, όπως φαίνεται να έχει αυτό το πλάσμα.

"Αλλά εάν παρατηρήσετε στη μεγαλύτερη εικόνα, υπάρχουν δύο γνάθοι και παραμένουν από το υπόλοιπο του σκελετού από διάφορα άλλα άτομα."

Ο ίδιος ανέφερε ότι όταν εξετάζουμε το υπόλοιπο του υλικού, συμπεριλαμβανομένων και των μετα-κρανιακών οστών, βρίσκουμε ότι αυτό είναι ένα παράξενο είδος ανθρώπου. Δεν φαίνεται να είναι σύγχρονο, παθολογικό άτομο. Φαίνεται να είναι πρωτόγονος άνθρωπος - ένας που ξεχωρίζει από οτιδήποτε έχουμε βρει μέχρι τώρα."

Ο καθηγητής Chris Stringer έδειξε τους ώμους και τις παχιές γνάθους, χωρίς πηγούνι, σαν ιδιαίτερα ενδεικτικά στοιχεία ότι οι ερευνητές εξέταζαν ένα νέο ανθρώπινο είδος.

"Κάποιο από το υλικό στην Liang Bua πιστεύεται ότι είναι 70.000 ετών και το πιο πρόσφατο υλικό 12.000 ετών. Δεν μιλάμε λοιπόν για ένα άτομο σε ένα χρονικό σημείο. Αυτή η μορφολογία αντιπροσωπεύεται από μια μεγάλη χρονική περίοδο", είπε.

Ο Δρ Martin προκαλεί επίσης τον καθηγητή Falk να συγκρίνουν ένα ενήλικο LB1 με ένα δείγμα από άνθρωπο 10 χρόνων αλλά με μικροκεφαλία. Υποστηρίζει ότι το ινδονησιακό παράδειγμα πρέπει να αντιστοιχηθεί σε ένα άτομο με μία ήπια μορφή μικροκεφαλίας, που του επέτρεψε να επιβιώσει και σαν ενήλικος.

Τέλος, ο σκεπτικιστής ερευνητής Robert Martin του μουσείου Field δίνει τα μικροκέφαλα δείγματά του για σύγκριση.

Τέλος στην απάντησή τους, ο Δρ Falk και οι συνάδελφου του περιέγραψαν τη σύγκριση του Δρ Martin σαν "ανεπαρκή" στην οποία απουσιάζουν "κρίσιμες λεπτομέρειες". Διότι, όπως συμπεραίνει ο  Falk, ο υπολογισμός της αναλογίας κεφαλιού-σώματος του ανθρώπου αυτού - με βάση τις πυγμαίες ποικιλίες άλλων ζώων -, είναι απίθανο να μεταβάλλονταν με τον ίδιο τρόπο όπως οι αναλογίες ενός ελέφαντα, για παράδειγμα.

Η καταγωγή του ανθρώπου

• Πριν από 6-7 εκατομμύρια χρόνια υπήρξε ένας από τους τελευταίους κοινούς πρόγονους των ανθρώπων και των χιμπατζήδων, ο Sahelanthropus tchadensis.
   

• Πριν από 4.5 εκατομμύρια χρόνια υπήρξε ο Ardipithecus ramides, που έως πρόσφατα θεωρούνταν ως ο παλιότερος πρόγονος του ανθρώπου. Ορισμένοι λένε πως μπορεί να ήταν πρόγονος των χιμπατζήδων.
   

• Πριν από 2.5 έως 4 εκατομμύρια χρόνια πριν έζησε ο Australopithecus afarensis. Μέχρι το 1993 θεωρούνταν ότι ήταν το παλαιότερο ανθρωποειδές. Δεν περπατούσε ακόμα αποκλειστικά όρθιο. Με αυτόν έμοιαζε ο Australopithecus africanus.
   

• Ο Homo Habilis, ή Άνθρωπος Τεχνίτης που έζησε στην Αφρική πριν 1,9 εκατομμύρια χρόνια ο πρώτος που μπορούσε να περπατήσει όρθια. Είναι πρώιμο μέλος του ανθρώπινου γένους και έμοιαζε με τον Αυστραλοπίθηκο αλλά με ανθρώπινο πρόσωπο και οδοντοστοιχία.
   

• O Homo Erectus  ή Όρθιος Άνθρωπος άρχισε να μεταναστεύει από την Αφρική πριν 1,8 εκατομμύριο χρόνια, αποικίζοντας όλη την Ασία και την Ευρώπη. Τα διάσημα απολιθώματα περιλαμβάνουν τον Άνθρωπο της Ιάβας και τον Άνθρωπο του Πεκίνου. Χρησιμοποιούσε τη φωτιά και έφτιαχνε εργαλεία. Η συμπεριφορά του μάλλον ήταν στερεότυπη. Μάλλον ζούσε μέχρι πριν 25.000 χρόνια.
   

• Πριν περίπου 100.000 έως 400.000 χρόνια πριν ζούσε ο Homo Heidelbergensis. Είχε μεγαλύτερο εγκέφαλο από τον Homo Erectus και πιο στρογγυλεμένο κρανίο.
   

• Ο Homo Neanderthalensis έζησε πριν 35.000 έως 400.000 χρόνια πριν. Ήταν σωματώδης  με μεγάλο εγκέφαλο και κοντά πόδια. Δεν άμεσος πρόγονος των σύγχρονων ανθρώπων αλλά πιστεύεται πως ζούσε δίπλα τους για χιλιάδες χρόνια πριν εξαφανιστεί πριν 35.000 χρόνια.
   

• Ο Homo floresiensis, ή χόμπιτ (που ονομάστηκε έτσι από τα παράξενα πλάσματα στην ταινία ο Άρχοντας των Δακτυλιδιών), εξελίχθηκε πιθανώς από τον Homo Erectus και αποκόπηκε από αυτούς στο απομονωμένο νησί Flores της Ινδονησίας, περίπου, πριν 800.000 χρόνια.
   

• Οι περισσότεροι επιστήμονες θεωρούν ότι ενώ ο Homo erectus είναι ο άμεσος πρόγονος του σύγχρονου ανθρώπου, ο Homo Sapiens (Έμφρων Άνθρωπος) εξελίχθηκε μόνο στην Αφρική και σε κανένα άλλο μέρος από μεταναστεύσεις διάφορων ομάδων. Άρχισε να υπάρχει πριν περίπου 150.000 χρόνια.
   

• Αυτή η θεωρία  με την ονομασία "Out of Africa" υποστηρίζει ότι ο ανατομικά σύγχρονος Homo sapiens προέκυψε στην Αφρική πριν 160.000 χρόνια, και άρχισε να μεταναστεύει πριν 70.000 χρόνια, αφήνοντας αποδεικτικά στοιχεία της τέχνης του καθώς και εργαλεία κατασκευασμένα από αυτόν, δείγματα της νόησης του σύγχρονου ανθρώπινου.
   

• Καθώς εξαπλωνόταν ο σύγχρονος Homo sapiens  δεν διασταυρώθηκε με άλλα ανθρωποειδή αλλά τα αντικατέστησε, είτε ανταγωνιζόμενος με αυτά για την τροφή κλπ είτε δολοφονώντας τους. Ανέπτυξε πριν 40.000 χρόνια τη γλώσσα και έχει το μεγαλύτερο όγκο εγκεφάλου.
   

• Η ανταγωνιστική "πολυφερειακή" θεωρία δέχεται ότι τα σύγχρονα ανθρώπινα όντα εξελίχθηκαν χωριστά από τον Homo erectus και άλλα ανθρωποειδή και διασκορπίστηκαν όμως σε όλο τον κόσμο.
   

• Τα περισσότερα απολιθωμένα και μοριακά στοιχεία υποστηρίζουν τη θεωρία "Out of Africa" ή ότι ο σύγχρονος άνθρωπος προέρχεται από την Αφρική. Το DNA του ασιάτη Homo erectus ή του ευρωπαίου Νεάντερταλ δεν μοιάζει με το DNA του σύγχρονου ανθρώπου.
   

• Το γονιδίωμα του Homo floresiensis  υποστηρίζει έντονα τη μετανάστευση του ανθρώπου από την Αφρική, δηλαδή τη θεωρία Out of Africa και προτείνει ότι τα ανθρώπινα όντα θα είχαν εξελιχθεί σε πολύ διαφορετικές πορείες αν υπήρχε πολυπεριφερειακή ανάπτυξη.