Νέο είδος ανθρώπου που ζούσε πριν 18.000 χρόνια προκαλεί την ιστορία της εξέλιξης

Από τον Guardian, 28 Οκτωβρίου 2004

Αυστραλοί και Ινδονήσιοι επιστήμονες έχουν προσδιορίσει ένα νέο και απολύτως απροσδόκητο είδος ανθρώπου. Είχε μόνο ένα μέτρο ύψος, έναν μικρό εγκέφαλο αλλά ένα ευδιάκριτα ανθρώπινο πρόσωπο. Έκανε λεπτά λίθινα εργαλεία και μοιράστηκε τον πλανήτη μας με τον Homo sapiens τουλάχιστον πριν 18.000 χρόνια.

Οι επιστήμονες αναφέρουν στο περιοδικό Nature σήμερα ότι βρήκαν το κρανίο και τον ελλιπή σκελετό του πλάσματος γνωστού ως LB1 στα ιζήματα μιας ασβεστολιθικής σπηλιάς στην περιοχή Liang Bua στο μακρινό νησί Flores στην Ινδονησία τον Σεπτέμβριο του 2003, σε απόσταση 600 χιλιομέτρων ανατολικά του Μπαλί.

Το άτομο LB1 που ανακαλύφθηκε είναι ενήλικος και η πυελική μορφή της προτείνει ότι ήταν θηλυκού γένους. Τα δόντια της δε είναι εντελώς φθαρμένα.

Οι επιστήμονες που το ανακάλυψαν  περίμεναν ως την περασμένη εβδομάδα να ανακοινώσουν την ύπαρξή του γιατί ήθελαν να είναι απολύτως βέβαιοι για τα συμπεράσματά τους, καθώς η ύπαρξή του νέου είδους μας αναγκάζει να ξαναγράψουμε τα σχολικά εγχειρίδια. Και το πιο σημαντικό είναι ότι μας αναγκάζει να αναθεωρήσουμε τις απόψεις μας για την περιβόητη μοναδικότητά μας.

Όλα ξεκίνησαν πριν από 6 χρόνια όταν ο Mike Morwood, αρχαιολόγος του Πανεπιστημίου Νέα Αγγλία στην Αυστραλία, δημοσίευσε στην επιθεώρηση Nature την ανεύρεση εργαλείων ηλικίας 800.000 ετών στη σπηλιά Liang Bua του νησιού Flores της Ινδονησίας. Το δημοσίευμα αντιμετωπίστηκε από τους συνάδελφούς του με σκεπτικισμό.

Σύμφωνα με την επικρατούσα άποψη για την εξέλιξη του ανθρώπου, ο Homo erectus ήταν ο πρώτος συγγενής μας που άφησε την Αφρική πριν από περίπου δύο εκατομμύρια χρόνια για να περιπλανηθεί στην Ευρασία. H εξάπλωση του Homo erectus επιβεβαιώνεται από τον ηλικίας 1,8 εκατομμυρίων ετών σκελετό του Dmanisi στην Ανατολική Γεωργία και από σχετικά νεαρότερους σκελετούς που εντοπίστηκαν σε αρχαιολογικές θέσεις στην Κίνα και στην Ιάβα της Ινδονησίας.

Η Ιάβα θεωρείται ότι θα πρέπει να είναι το πιο απόμακρο μέρος που θα μπορούσε να έχει φθάσει ο Homo erectus, πράγμα που έγινε πριν από περίπου 1,6 εκατομμύρια χρόνια. Οι επιστήμονες εκτιμούν ότι έφθασε ως εκεί περπατώντας από τη Νοτιοανατολική Ασία - όταν τα επίπεδα των νερών χαμήλωναν και η Ιάβα ενωνόταν με την ξηρά. Τα νησιά ανατολικά της Ιάβας όμως χωρίζονται απ' αυτήν με πολύ βαθιά νερά για να έχουν επιτρέψει διέλευση του Homo erectus. Εκτός αν δεχόταν κανείς ότι ο πρωτόγονος αυτός εξάδελφος του σύγχρονου ανθρώπου είχε χρησιμοποιήσει πλωτά μέσα. Μόνο που μια τέτοια δυνατότητα θεωρείται αποκλειστικό προνόμιο του Homo sapiens και η επιστημονική κοινότητα δεν ήταν έτοιμη να δεχθεί τις αλλαγές.

Η ταξινόμηση του Homo floresiens

	Τάξη:	Πρωτεύοντα θηλαστικά
	Υποτάξη:	Anthropoidea
	Υπεροικογένεια:	Hominoidea
	Οικογένεια:	Hominidae
	Φυλή:	Hominini
	Γένος	Homo
	Είδος:	Homo floresiensis

Μετά την ανεύρεση του LB1 από τον Morwood και τους συνεργάτες του από την Βρετανία και την Ινδονησία, η επιστημονική κοινότητα δεν μπορεί παρά να αναθεωρήσει της απόψεις της: ο Homo erectus πέρασε την Ιάβα, έφθασε στο νησί Flores (το οποίο εντοπίζεται 500 χιλιόμετρα ανατολικά της Ιάβας) και αποτέλεσε τον πρόγονο του νέου είδους.

Το νέο πλάσμα, που ο επίσημος τίτλος του είναι floresiensis Homo, αλλά το παρατσούκλι που του δόθηκε από μερικούς ερευνητές είναι χόμπιτ (hobbit), ανατρέπει την ορθόδοξη άποψη της ανθρώπινης εξέλιξης. Το όνομα floresiensis Homo το έδωσαν οι επιστήμονες καθώς αυτό έφερε μια μοναδική μίξη πρωτόγονων και εξελιγμένων χαρακτηριστικών που δεν θα επέτρεπαν την κατάταξή της σε κανένα γνωστό είδος.

Ο Morwood και οι συνεργάτες του πιστεύουν ότι το νέο είδος του ανθρώπου ή Homo floresiensis εξελίχθηκε από τον Homo erectus υπό την πίεση της γεωγραφικής απομόνωσης (η οποία εξαναγκάζει σε ενδογαμία) και της έλλειψης τροφής και άλλων πόρων στο νησί. Έτσι, σε διάστημα τουλάχιστον 500.000 ετών, το ύψος των κατοίκων του νησιού Flores μίκρυνε, όπως μίκρυνε και το μέγεθος του εγκεφάλου τους. Η σμίκρυνση αυτή είναι χαρακτηριστική για πολλά θηλαστικά που εξελίχθηκαν υπό αντίστοιχες συνθήκες νησιωτικής απομόνωσης (χαρακτηριστικό παράδειγμα τα αλογάκια της Σκύρου, αλλά και ο ελέφαντας Stegodon που μοιραζόταν το νησί με την LB1 και τους συγχρόνους της). Πρόκειται όμως για την πρώτη φορά που αποδεικνύεται ότι το γένος Homo δεν εξαιρέθηκε από τη διαδικασία της νησιωτικής νανοποίησης (island dwarfing).

Ωστόσο αυτό που κάνει την ανακάλυψη της LB1 συγκλονιστικότερη είναι η ηλικία της: δύο διαφορετικές μέθοδοι προσδιορισμού της ηλικίας των οστών της συμφωνούν ότι η LB1 έζησε πριν από μόλις 18.000 χρόνια.

Αν ήθελε λοιπόν να γράψει κανείς την ιστορία της LB1 θα έλεγε ότι είναι απόγονος των Homo erectus οι οποίοι (με βάση την ηλικία των εργαλείων που βρέθηκαν στη σπηλιά) θα πρέπει να έφθασαν στο νησί Flores πριν από περίπου 800.000 χρόνια και οι οποίοι προσαρμοζόμενοι στις συνθήκες του νησιού εξελίχθηκαν σε ένα νέο είδος, το Homo floresiensis, που κυριάρχησε στο νησί μέχρι τουλάχιστον πριν από 18.000 χρόνια. Με άλλα λόγια, ο Homo floresiensis θα πρέπει να συνυπήρξε στο νησί Flores με τον Homo sapiens! Να είμαστε άραγε η αιτία για την εξαφάνιση αυτού του μικροσκοπικού εξαδέλφου; Το βέβαιο πάντως είναι ότι δεν αποτελούμε το έσχατο προϊόν μιας ευθύγραμμης εξελικτικής πορείας και ότι κάποτε μοιραζόμασταν τον πλανήτη Γη με άλλους αντιπροσώπους του γένους Homo χωρίς να είμαστε απευθείας απόγονοί τους.

Από τότε, έχουν βρεθεί τεμάχια οστών από τουλάχιστον επτά άτομα, τα οποία έχουν ηλικία 95.000 ως και 12.000 ετών. Και καθώς οι σύγχρονοι άνθρωποι ήταν παρόντες στην περιοχή πριν από τουλάχιστον 45.000 χρόνια και είναι γνωστό πως είχαν φτάσει στο Φλόρες, είναι βέβαιο ότι τα δύο είδη συναντήθηκαν.

Αυτό σημαίνει ότι οι ερευνητές θα αρχίσουν να ψάχνουν τώρα για απροσδόκητα ανθρώπινα υπολείμματα και σε άλλες απομονωμένες περιοχές του κόσμου.

Επιβεβαιώνει επίσης την πεποίθηση ότι οι σύγχρονοι άνθρωποι - οι μόνοι επιζώντες του γένους Homo - είναι μια εξελικτική εξαίρεση. Για το μεγαλύτερο μέρος των επτά εκατομμύριο ετών της ανθρώπινης ιστορίας, υπήρξαν διάφορα είδη ανθρώπων που συνυπήρχαν.

"Έχουμε τώρα τα υπολείμματα τουλάχιστον επτά χόμπιτ στην σπηλιά, έτσι ο σκελετός των 18.000 ετών δεν μπορεί να είναι κάποιο τυχαίο γεγονός", λέει ο Bert Roberts, του πανεπιστημίου Wollongong στη Νότια Νέα Ουαλία, κι ένας από τους συντάκτες της έκθεσης.

"Όλα τα άλλα άτομα παρουσιάζουν παρόμοια χαρακτηριστικά και ανήκουν σε μια ευρεία χρονική περίοδο. Ξεκινούν από 95.000 χρόνια πριν και φτάνουν μόλις 13.000 χρόνια πριν - ένας πληθυσμός χόμπιτ που φάνηκε να εξαφανίζεται στον ίδιο σχεδόν χρόνο όπως και οι πυγμαίοι ελέφαντες που αυτοί κυνηγούσαν, και τα δύο είδη έπεσαν προφανώς θύματα μιας ηφαιστειακής έκρηξης, περίπου 12.000 χρόνια πριν. Γιατί βρέθηκε ηφαιστειακή τέφρα από κάποια έκρηξη μέσα στη σπηλιά, αυτό ενδεχομένως να οδήγησε στην εξαφάνιση του συγκεκριμένου είδους.

"Αλλά οι τοπικοί μύθοι λένε ότι τέτοια πλάσματα σαν τους χόμπιτ επέζησαν μέχρι σχεδόν τους ιστορικούς χρόνους". Οι μύθοι του νησιού μιλούν για μια φυλή τριχωτών μικρών ανθρώπων που αποκαλούνταν έμπο γκόγκο, ζούσαν σε σπηλιές και συνεννοούνταν μεταξύ τους στη δική τους, πρωτόγονη γλώσσα.

Επειδή τα κόκαλα που ανακαλύφθηκαν δεν έγιναν πετρώματα μπορούν να παραγάγουν μιτοχονδριακό DNA, και έτσι να πάρουμε απάντηση για τη γενετική σύνδεσή τους με τους επιζώντες ανθρώπους. Οι ερευνητές ελπίζουν να βρουν συντηρημένο μιτοχονδριακό DNA για να το συγκρίνουν με δείγματα από το Neaderthal και του Homo Sapiens. Η πιθανότητα όμως είναι συντηρημένο καλά το DNA είναι, εντούτοις, χαμηλή, γιατί τροποποιείται γρηγορότερα στα θερμά τροπικά περιβάλλοντα. Επίσης, η μόλυνση από το περιβάλλον φαίνεται ιδιαίτερα πιθανή λαμβάνοντας υπόψη το υγρό περιβάλλον στο οποίο βρέθηκαν τα δείγματα.

"Στην αρχή νομίζαμε ότι επρόκειτο για παιδί. Μετά είδαμε ότι ήταν ενήλικας 30 χρονών", λένε οι ερευνητές.

Είχε μακριά χέρια με πρόσωπο ντελικάτο και τα πόδια της ήταν ελαφριά, και φαινομενικά σαν τον χιμπατζή, αλλά περπατούσε κατακόρυφα. Το κρανίο δε είναι ίσο περίπου με ένα γκρέιπφρουτ. Χρησιμοποιούσαν φωτιά για να ψήνουν το φαγητό τους, έφτιαχναν λίθινα εργαλεία για να κυνηγούν μεγάλα ζώα, ελέφαντες και γιγάντιους αρουραίους.

Παρά το γεγονός ότι ο εγκέφαλος του πλάσματος είχε όγκο μόνο 380 κ.εκ., σε σύγκριση με τα 1.350 κ.εκ. του σύγχρονου ανθρώπου και τα 900 κ.εκ. του homo erectus (τον πρώτο άνθρωπο που άφησε την Αφρική, πριν περίπου ένα εκατομμύριο χρόνια), οι ερευνητές πιστεύουν πως η ευφυΐα του ήταν παρόμοια εκείνης του homo erectus. Εργαλεία μικρού μεγέθους ανακαλύφθηκαν στη σπηλιά και φαίνεται ότι τα χρησιμοποιούσε για να κυνηγάει. Είναι σαφώς ένα είδος διαφορετικό από τον homo sapiens και όχι απλώς μια μικρότερη εκδοχή του, όπως είναι οι σύγχρονοι πυγμαίοι που έχουν εγκέφαλο παρόμοιου μεγέθους με εκείνο των άλλων ανθρώπων.

Αυτά τα λίθινα εργαλεία είναι όλα πολύ μικρότερα από τους άξονες και τις λεπίδες του Homo erectus, και βρέθηκαν στο ίδιο επίπεδο με τα απανθρακωμένα κόκαλα των πρωτόγονων νάνων ελεφάντων,  γνωστών με το όνομα stegodons. Κυνηγούσε αυτούς τους πυγμαίους ελέφαντες, που είχαν το μέγεθος ενός πόνι, και γιγάντιους μεγάλους αρουραίους, ενώ προσπαθούσε να αποφύγει τους τεράστιους δράκους του Κόμοντο και άλλες αρπακτικές σαρκοβόρες σαύρες που έχουν σήμερα εξαφανιστεί.
 

Πιστεύεται ότι κυνηγούσε αυτούς τους νάνους ελέφαντες. Επίσης στο νησί υπήρχαν γιγαντιαίες σαύρες

"Έτσι εδώ έχουμε ένα πλάσμα που είναι ουσιαστικά διαφορετικό από τους σύγχρονους ανθρώπους, ένα συνολικά νέο είδος του γένους μας, το οποίο έζησε σχεδόν στους ιστορικούς χρόνους. Αυτό έχει διάφορες δραματικές επιπτώσεις", λέει ο Henry Gee. "Η μοναδικότητα της ανθρώπινης καταγωγής μας είναι κάτι με το οποίο όλοι μας έχουμε μεγαλώσει.

"Είναι το στήριγμα της θρησκείας μας, η ηθική μας και ακόμη και η επιστήμη μας ότι η ανθρωπότητα έχει απομονωθεί, είναι ένα μοναδικό είδος, και υπήρχε για ένα πολύ μεγάλο διάστημα. Αυτό το εύρημα προκαλεί αυτή την άποψη. Είναι ένα αξιοπρόσεκτο γεγονός ότι τώρα, στα 7 εκατομμύρια χρόνια,  υπάρχει μόνο ένα είδος ανθρώπου στον πλανήτη".

Μέχρι πριν 35.000 χρόνια, οι σύγχρονοι άνθρωποι μοιράστηκαν την Ευρώπη με τους Νεάντερταλ.

Τώρα επίσης φαίνεται πιθανό ότι ο Homo erectus επέζησε στην Ασία, ίσως για να αφήσει μια μικρή αποικία εξορίστων στο νησί Flores. Συχνά νησιώτικα είδη επιζούν σαν νάνοι- υπάρχει ένα απολιθωμένο αρχείο μικροσκοπικών μαμούθ από τα νησιά βόρεια της Σιβηρίας και ακόμη και στη Μεσόγειο - και η μικρή φυλή των επιζώντων στο νησί Flores θα μπορούσαν να έχουν προσαρμοστεί σε έναν κόσμο στον οποίο τα μέλη της συνεργάστηκαν για να κυνηγήσουν τους ελέφαντες, αλλά αυτοί αναρριχήθηκαν στα δέντρα για να ξεφύγουν από τα τεράστια σαρκοφάγα ερπετά, όπως ο δράκος Komodo.

Σύμφωνα με τους επιστήμονες, ο Ηomo floresiensis αποτελεί εξέλιξη του Homo erectus, ίχνη του οποίου βρέθηκαν στην Ιάβα.

Πρέπει το είδος αυτό να έχει συνυπάρξει με τους σύγχρονους ανθρώπους: Ο Homo sapiens αρχικά έφθασε στην Αυστραλία πριν 60.000 χρόνια, διασχίζοντας τον ωκεανό από την Ινδονησία.

Έτσι τα δύο είδη συνυπήρξαν για πολλές χιλιάδες χρόνια. Αν ανασκάψουμε άλλες ασβεστολιθικές σπηλιές μέσα το ινδονησιακό αρχιπέλαγος μπορεί να μας δώσουν πιο δραματικά αποδεικτικά στοιχεία.

"Το νέο εύρημα πραγματικά ξαναγράφει την  εξέλιξη που μάθαμε", αναφέρει ο  Chris Stringer, επικεφαλής της ανθρώπινης προέλευσης στο μουσείο φυσικής ιστορίας του Λονδίνου.

"Πώς έφτασε στο νησί Flores, αυτό το απομονωμένο νησί 500 km μακριά από τους κοντινότερους άλλους αρχαϊκούς ανθρώπους;

"Πώς ζούσε; Τι έκανε; Ποια ήταν η διατροφή του; Πώς μεγάλωνε;"

"Τι έχουν κάνει οι σύγχρονοι άνθρωποι σε αυτό το πλάσμα; Θα το είχαν αναγνωρίσει ως πρόσωπο, ή ως ένα παράξενο είδος πίθηκου; Έχουμε πολλές ερωτήσεις να κάνουμε σε αυτό το νέο είδος και αρχίζουμε να υποβάλλουμε αυτές τις ερωτήσεις".

Άλλοι όμως επιστήμονες εκφράζουν έντονες αμφιβολίες εάν ο Ηomo floresiensis όντως ανήκει στο ανθρώπινο είδος.

Η καταγωγή του ανθρώπου

• Πριν από 6-7 εκατομμύρια χρόνια υπήρξε ένας από τους τελευταίους κοινούς πρόγονους των ανθρώπων και των χιμπατζήδων, ο Sahelanthropus tchadensis.
   

• Πριν από 4.5 εκατομμύρια χρόνια υπήρξε ο Ardipithecus ramides, που έως πρόσφατα θεωρούνταν ως ο παλιότερος πρόγονος του ανθρώπου. Ορισμένοι λένε πως μπορεί να ήταν πρόγονος των χιμπατζήδων.
   

• Πριν από 2.5 έως 4 εκατομμύρια χρόνια πριν έζησε ο Australopithecus afarensis. Μέχρι το 1993 θεωρούνταν ότι ήταν το παλαιότερο ανθρωποειδές. Δεν περπατούσε ακόμα αποκλειστικά όρθιο. Με αυτόν έμοιαζε ο Australopithecus africanus.
   

• Ο Homo Habilis, ή Άνθρωπος Τεχνίτης που έζησε στην Αφρική πριν 1,9 εκατομμύρια χρόνια ο πρώτος που μπορούσε να περπατήσει όρθια. Είναι πρώιμο μέλος του ανθρώπινου γένους και έμοιαζε με τον Αυστραλοπίθηκο αλλά με ανθρώπινο πρόσωπο και οδοντοστοιχία.
   

• O Homo Erectus  ή Όρθιος Άνθρωπος άρχισε να μεταναστεύει από την Αφρική πριν 1,8 εκατομμύριο χρόνια, αποικίζοντας όλη την Ασία και την Ευρώπη. Τα διάσημα απολιθώματα περιλαμβάνουν τον Άνθρωπο της Ιάβας και τον Άνθρωπο του Πεκίνου. Χρησιμοποιούσε τη φωτιά και έφτιαχνε εργαλεία. Η συμπεριφορά του μάλλον ήταν στερεότυπη. Μάλλον ζούσε μέχρι πριν 25.000 χρόνια.
   

• Πριν περίπου 100.000 έως 400.000 χρόνια πριν ζούσε ο Homo Heidelbergensis. Είχε μεγαλύτερο εγκέφαλο από τον Homo Erectus και πιο στρογγυλεμένο κρανίο.
   

• Ο Homo Neanderthalensis έζησε πριν 35.000 έως 400.000 χρόνια πριν. Ήταν σωματώδης  με μεγάλο εγκέφαλο και κοντά πόδια. Δεν άμεσος πρόγονος των σύγχρονων ανθρώπων αλλά πιστεύεται πως ζούσε δίπλα τους για χιλιάδες χρόνια πριν εξαφανιστεί πριν 35.000 χρόνια.
   

• Ο Homo floresiensis, ή χόμπιτ (που ονομάστηκε έτσι από τα παράξενα πλάσματα στην ταινία ο Άρχοντας των Δακτυλιδιών), εξελίχθηκε πιθανώς από τον Homo Erectus και αποκόπηκε από αυτούς στο απομονωμένο νησί Flores της Ινδονησίας, περίπου, πριν 800.000 χρόνια.
   

• Οι περισσότεροι επιστήμονες θεωρούν ότι ενώ ο Homo erectus είναι ο άμεσος πρόγονος του σύγχρονου ανθρώπου, ο Homo Sapiens (Έμφρων Άνθρωπος) εξελίχθηκε μόνο στην Αφρική και σε κανένα άλλο μέρος από μεταναστεύσεις διάφορων ομάδων. Άρχισε να υπάρχει πριν περίπου 150.000 χρόνια.
   

• Αυτή η θεωρία  με την ονομασία "Out of Africa" υποστηρίζει ότι ο ανατομικά σύγχρονος Homo sapiens προέκυψε στην Αφρική πριν 160.000 χρόνια, και άρχισε να μεταναστεύει πριν 70.000 χρόνια, αφήνοντας αποδεικτικά στοιχεία της τέχνης του καθώς και εργαλεία κατασκευασμένα από αυτόν, δείγματα της νόησης του σύγχρονου ανθρώπινου.
   

• Καθώς εξαπλωνόταν ο σύγχρονος Homo sapiens  δεν διασταυρώθηκε με άλλα ανθρωποειδή αλλά τα αντικατέστησε, είτε ανταγωνιζόμενος με αυτά για την τροφή κλπ είτε δολοφονώντας τους. Ανέπτυξε πριν 40.000 χρόνια τη γλώσσα και έχει το μεγαλύτερο όγκο εγκεφάλου.
   

• Η ανταγωνιστική "πολυφερειακή" θεωρία δέχεται ότι τα σύγχρονα ανθρώπινα όντα εξελίχθηκαν χωριστά από τον Homo erectus και άλλα ανθρωποειδή και διασκορπίστηκαν όμως σε όλο τον κόσμο.
   

• Τα περισσότερα απολιθωμένα και μοριακά στοιχεία υποστηρίζουν τη θεωρία "Out of Africa" ή ότι ο σύγχρονος άνθρωπος προέρχεται από την Αφρική. Το DNA του ασιάτη Homo erectus ή του ευρωπαίου Νεάντερταλ δεν μοιάζει με το DNA του σύγχρονου ανθρώπου.
   

• Το γονιδίωμα του Homo floresiensis  υποστηρίζει έντονα τη μετανάστευση του ανθρώπου από την Αφρική, δηλαδή τη θεωρία Out of Africa και προτείνει ότι τα ανθρώπινα όντα θα είχαν εξελιχθεί σε πολύ διαφορετικές πορείες αν υπήρχε πολυπεριφερειακή ανάπτυξη.

Αναφορά: TIMES, ΝΕΑ, Nature, Δελτίο τύπου της ανακάλυψης