Αρχή για μια νέα τρύπα του όζοντος

Από σελίδα της NASA 17 Σεπτεμβρίου 2001

Η ανταρκτική τρύπα του όζοντος του πλανήτη μας, ανοίγει για άλλη μια φορά, καθώς προσεγγίζει η άνοιξη στο νότιο ημισφαίριο.

Σε μερικές ημέρες η άνοιξη θα αντικαταστήσει τον χειμώνα, στο Νότιο ημισφαίριο του πλανήτη μας. Στον νότιο Πόλο ο ήλιος θα κρυφοκοιτάξει επάνω από τον ορίζοντα για πρώτη φορά, μετά από τόσους μήνες. Και ενώ ο ήλιος της επιστροφής θα είναι σίγουρα μια ευπρόσδεκτη θέα, όμως σε εκείνο το παγωμένο έδαφος, με την άνοιξη έρχεται ένα λιγότερο δημοφιλές γεγονός -- η επιστροφή της τρύπας του όζοντος.

Κάθε έτος γύρω από αυτήν την περίοδο, η τρύπα όζοντος αρχίζει να ανοίγει δεδομένου ότι το φως από τον ήλιο της άνοιξης προκαλεί την απαραίτητη χημεία της καταστροφής του όζοντος. Είναι ένα ετήσιο γεγονός. Η τρύπα διευρύνεται στα μέσα του Αυγούστου, και κατόπιν κλείνει πάλι το Δεκέμβριο -- ένας κύκλος που διαμορφώνεται λόγω του νότιου πολικού καιρού.

Η τρύπα του όζοντος του περασμένου έτους -2000- έφθασε σε επίπεδα ρεκόρ: έφθασε να είναι τρεις φορές μεγαλύτερη σε έκταση,   από ολόκληρη την περιοχή του εδάφους των Ηνωμένων Πολιτειών. Η τρύπα ήταν τόσο εκτεταμένη, που έφθασε αρκετές πόλεις στη νότια Χιλή και την Αργεντινή, να εκθέτονται σε ανεβασμένα επίπεδα της υπεριώδους ακτινοβολίας του ήλιου.

Η φετινή τρύπα έχει ανοίξει από τα μέσα Αυγούστου, και εμφανίζεται να είναι άλλη μια μεγάλη τρύπα. "Τώρα είναι πάρα πολύ νωρίς, για να πει κανείς τίποτα οριστικό για το πώς [το 2001] θα εξελιχθεί η τρύπα. Αλλά μπορούμε να πούμε ότι θα είναι μια άλλη μεγάλη τρύπα του όζοντος, όπως αυτά που έχουμε τα τελευταία έτη," λέει ο Paul Newman, ένας ατμοσφαιρικός φυσικός στο Κέντρο Διαστημικής Πτήσης Goddard της NASA.

"Θα υπερβεί βεβαίως τα 25 εκατομμύρια τετραγωνικά χιλιόμετρα σε μέγεθος," λέει.  Για σύγκριση, η βορειοαμερικανική ήπειρος είναι περίπου 21.5 εκατομμύρια τετραγωνικά χιλιόμετρα. Τα μεγέθη αυτά των χαρτών από τους δορυφόρους δείχνουν ότι χάθηκαν περίπου 25 εκατομμύρια τόννους όζοντος

Κατωτέρω: Η φετινή τρύπα του όζοντος είναι ήδη μεγαλύτερη από την Ανταρκτική. Σε αυτόν τον δορυφορικό χάρτη του Σεπτεμβρίου του Νότιου ημισφαιρίου των 25 εκατομμυρίων τετραγωνικών χιλ., οι πορφυρές και ρόδινες περιοχές αντιπροσωπεύουν το μειωμένο στρατοσφαιρικό όζον. (Από το TOMS)

Το 2000 η τρύπα όζοντος έκανε κάτι ασυνήθιστο. Μετά από την αύξηση σε μέγεθος ρεκόρ, εξαφανίστηκε πολύ γρήγορα -- εξαφανίστηκε έναν μήνα νωρίτερα από το κανονικό. Η φετινή τρύπα πιθανώς δεν θα επαναλάβει αυτήν την γρήγορη εξαφάνιση, λέει ο Newmanι, επειδή τέτοια συμπεριφορά συμβαίνει μόνο μιά φορά ή δύο φορές κάθε δεκαετία.

Αλλά ο Newman προειδοποιεί ότι οι επιστήμονες δεν μπορούν να προβλέψουν ακριβώς με ποιό τρόπο θα ξεδιπλωθεί  η φετινή τρύπα ,επειδή η συγκέντρωση ρύπων όπως οι CFCs (χλωροφλωροάνθρακες) δεν είναι ο μόνος παράγοντας στην καταστροφή του όζοντος. Ο ιδιότροπος καιρός  διαδραματίζει επίσης έναν ρόλο.

Παραδείγματος χάριν, η θερμοκρασία του αέρα επηρεάζει το ποσοστό της καταστροφής του όζοντος. Στις πολύ χαμηλές θερμοκρασίες ένας τύπος παγωμένου νέφους, διαμορφώνεται στην ανώτερη ατμόσφαιρα που αποκαλείται "πολικό στρατοσφαιρικό νέφος."

Αυτές είναι οι κακές ειδήσεις για το όζον. Κρύσταλλα πάγου μέσα τα νέφη παρέχουν μια επιφάνεια για τις χημικές αντιδράσεις, που μετασχηματίζουν τις ενώσεις χλωρίου σε καταστροφείς του όζοντος. Οι πιό παγωμένοι χειμώνες, που κάνουν έτσι να είναι πιό εκτεταμένα τα πολικά στρατοσφαιρικά νέφη, θέτουν την βάση για ισχυρή καταστροφή του όζοντος της άνοιξης. Πράγματι, η τρύπα ρεκόρ του τελευταίου έτους, ακολουθούσε έναν ιδιαίτερα ψυχρό ανταρκτικό χειμώνα.

Οι άνεμοι είναι επίσης σημαντικοί. Κατά τη διάρκεια του τελευταίου χειμώνα υπήρχε εκεί μια τεράστια "δίνη" γρήγορου αέρα, που περιβάλλει την Ανταρκτική,  και καλείται "ανταρκτική δίνη". Η οποία δίνη μονώνει αποτελεσματικά την ήπειρο από το υπόλοιπο μέρος της ατμόσφαιρας. Ο θερμός αέρας, από τους τροπικούς δεν μπορεί να μπεί, κι έτσι η θερμοκρασία μέσα στις περιοχές της δίνης έπεσε ακόμα χαμηλότερα. Όλο και περισσότερα νέφη πάγο-κρυστάλλων, διαμορφώνονται έτσι στον παγωμένο στρατοσφαιρικό αέρα, που προκαλεί ακόμα μεγαλύτερες απώλειες όζοντος.

"Λόγω του συντριπτικού ρόλου του καιρού στη τρύπα όζοντος, σημαίνει ότι είναι αυτή πραγματικά απρόβλεπτη," είπε ο Richard McPeters, κύριος ερευνητής για το Ολικό Φασματόμετρο Χαρτογράφησης του Όζοντος της NASA (TOMS) σε ένα πρόσφατο άρθρο της NASA. "Αυτό είναι που το κάνει διασκεδαστικό στη μέτρηση του όζοντος -- κάθε έτος μας εκπλήσσει."

Αν και οι παραλλαγές από έτος σε έτος, είναι δύσκολο να προβλεφθούν, οι επιστήμονες σκέφτονται ότι ξέρουν τι θα συμβεί μακροπρόθεσμα. Κατά τη διάρκεια των προσεχών δεκαετιών, λένε οι ερευνητές, η τρύπα του όζοντος θα μειώνεται σπασμωδικά καθώς οι συγκεντρώσεις CFC θα μειώνονται αργά-αργά.

Η πιθανή βελτίωση θα οφείλεται στο πρωτόκολλο του Μόντρεαλ του 1987 -- μια σπάνια επιτυχημένη περίπτωση, με τα έθνη να συνεργάζονται, για να θέσουν ένα παγκόσμιο περιβαλλοντικό πρόβλημα υπό έλεγχο. Το πρωτόκολλο απαίτησε την σταδιακή κατάργηση των CFCs και άλλων χημικών ουσιών που καταστρέφουν το όζον. Μόνο 7 έτη αργότερα, το 1994, οι επιστήμονες της NOAA μέτρησαν την πρώτη μείωση στο ποσό των CFCs, στο χαμηλότερο στρώμα της ατμόσφαιράς μας, που αποκαλείται "τροπόσφαιρα."

Οι τροποσφαιρικοί CFCs ανέρχονται τελικά στη στρατόσφαιρα, όπου  βρίσκεται το προστατευτικό στρώμα του όζοντος. Οι συγκεντρώσεις των CFC εκεί, θα ακολουθήσουν τελικά τον μόλυβδο της τροπόσφαιρας και θα αρχίσουν μια βαθμιαία πτώση τους.  Εντούτοις, λόγω των μεγάλων χρονικών διαστημάτων ζωής αυτών των χημικών ουσιών,  η αποκατάσταση θα είναι πολύ αργή.

"Μπορεί να είμαστε στα παρελθόντα επίπεδα του 1979, περίπου το 2050 ή κάπου εκεί," λέει ο Newman. "Η τρύπα όζοντος δεν πρόκειται να πάει μακριά για πολύ χρόνο."