Απολιθώματα στην Κένυα αμφισβητούν τη γραμμική εξέλιξη του ανθρώπου

Πηγή: New York Times, 9 Αυγούστου 2007

Δύο απολιθώματα που βρέθηκαν στην Κένυα θα φέρουν αναθεωρήσεις στο ανθρώπινο οικογενειακό δέντρο ρυθμίζοντας, ενδεχομένως, εκ νέου σημαντικούς κλάδους του, που μέχρι τώρα πιστεύαμε ήταν σε μια ευθεία προγονική γραμμή με τον Homo sapiens.

Μια σιαγώνα που βρέθηκε στην Κένυα ανήκε σε ένα ανθρωποειδές του είδους Homo habilis (Επιδέξιος άνθρωπος) που έζησε πριν από 1,44 εκατομμύρια χρόνια. Ταυτόχρονα, βρέθηκε κι ένα κρανίο που ανήκε σε έναν Homo erectus (Όρθιος άνθρωπος) και ήταν 1,55 εκατομμυρίων ετών.

Αρχικά πιστεύαμε ότι ο Homo habilis εξελίχτηκε στον Homo erectus ο οποίος με την σειρά του εξελίχτηκε στον σύγχρονο άνθρωπο (Homo sapiens). Οι επιστήμονες όμως που χρονολόγησαν και ανέλυσαν τα δείγματα που βρέθηκαν το 2000 - το δείγμα ηλικίας 1,44 εκ. ετών Homo habilis και το ηλικίας 1,55 εκ. ετών Homo erectus  - λένε ότι τα συμπεράσματά τους ανατρέπουν τη συμβατική άποψη ότι αυτά τα είδη εξελίχθηκαν το ένα μετά από το άλλο. Αντίθετα, και τα δύο είση έζησαν εμφανώς δίπλα-δίπλα στην ανατολική Αφρική για σχεδόν μισό εκατομμύριο χρόνια.

Εάν αυτή η ερμηνεία των δειγμάτων είναι σωστή, τότε η πρώιμη εξέλιξη του γένους Homo τυλίγεται ακόμα πιο πολύ στο μυστήριο από ότι πριν. Σημαίνει ότι και οι άνθρωποι habilis και οι erectus πρέπει να έχουν προέλθει από έναν κοινό πρόγονο μεταξύ δύο εκατομμυρίων και τριών εκατομμυρίων ετών πριν, σε μια εποχή που οι κυνηγοί των απολιθωμάτων δεν έχουν βρει κανένα στοιχείο.

Αν και τα συμπεράσματα των επιστημόνων δεν αλλάζουν τη σχέση μεταξύ του Homo erectus ως άμεσου προγόνου του Homo sapiens, οι επιστήμονες λένε ότι το εκπληκτικά κρανίο του erectus που βρέθηκε υπονοεί ότι αυτό το είδος δεν έμοιαζε με του ανθρώπου όπως μέχρι τώρα νομίζαμε.

Άλλοι παλαιοντολόγοι και εμπειρογνώμονες πάνω στην ανθρώπινη εξέλιξη τόνισαν ότι η ανακάλυψη προτείνει με ισχυρά επιχειρήματα, ότι η πρώιμη μετάβαση από μια  πιθηκοειδή μορφή σε προγόνους που έμοιαζαν περισσότερο με τον άνθρωπο δεν είναι ακόμα επαρκώς κατανοητή.

Η αλλαγή στην άποψη για την γραμμική διαδοχή των τριών ειδών Homo, αναφέρεται σε μια εργασία στο περιοδικό Nature. Ο επικεφαλής συντάκτης της έρευνας είναι ο Fred Spoor, εξελικτικός ανατόμος στο πανεπιστημιακό Κολέγιο του Λονδίνου.

Τα απολιθώματα βρέθηκαν ανατολικά της λίμνης Turkana στην Κένυα, και χρειάστηκαν χρόνια για να προετοιμάσουν τα δείγματα ώστε να μελετηθούν και για να είναι βέβαιοι οι ειδικοί για τον προσδιορισμό των ειδών. Ενώ γεωλόγοι από το πανεπιστήμιο Utah καθόρισαν την ηλικία των απολιθωμάτων από τις ηφαιστειακές αποθέσεις της τέφρας.

Τα πιο πρόσφατα απολιθώματα του είδους Homo habilis που ήταν γνωστά μέχρι τώρα ήταν 1,65 εκατομμυρίων ετών ή και παλαιότερα. Μερικά δε τμήματα των νέων απολιθωμάτων με προφανείς ιδιότητες του habilis έχουν χρονολογηθεί ως 2,33 εκατομμυρίων ετών.

Τα τελευταία χρόνια, άλλοι επιστήμονες που δεν συμμετέχουν στο πρόγραμμα λένε, ότι οι ανακαλύψεις υπαινίσσονται μια πιθανή επικάλυψη μεταξύ του Homo habilis και του Homo erectus. Αλλά οι επιπτώσεις της ανακάλυψης θεωρήθηκαν τόσο βαθιές που δεν ειπώθηκαν πολλά για αυτές τις ημερομηνίες, εν αναμονή πιο σημαντικών αποδεικτικών στοιχείων.

Τα πιο πρόσφατα απολιθώματα του Homo habilis που ήταν γνωστά ήταν σχεδόν ίδιας ηλικίας με πιο αρχικά Homo erectus, λέει ο Daniel Lieberman, καθηγητής της βιολογικής ανθρωπολογίας στο πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ. "Τώρα δεν έχουμε εκτείνει τη διάρκεια του είδους habilis, και δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι επικαλύπτεται αρκετά με το είδος Homo erectus."

Στην έκθεσή τους, ο Δρ Spoor και οι συνάδελφοί του έγραψαν, "με την ανακάλυψη των νέων, και σωστά χρονολογημένων δειγμάτων, τα δύο είδη Homo habilis και Homo erectus μπορούν τώρα να αποδειχθεί ότι ήταν μαζί στην ανατολική Αφρική επί σχεδόν μισό εκατομμύριο έτη." Το γεγονός ότι τα δύο είδη ανθρωποειδών έζησαν μαζί στην ίδια λεκάνη της λίμνης για τόσο πολύ καιρό και παρέμειναν δύο χωριστά είδη, λέει η Meave Leakey "προτείνει ότι αυτά τα είδη είχαν την δικιά τους οικολογική θέση, αποφεύγοντας κατά συνέπεια τον άμεσο ανταγωνισμό."

Οι επιστήμονες επισημαίνουν ότι τα δύο είδη μπορεί να έζησαν ταυτόχρονα το ένα κοντά στο άλλο, αλλά ίσως δεν είχαν σχέσεις αλληλεπίδρασης, ακολουθώντας το καθένα τον δικό του «οικολογικό δρόμο» με έναν απολύτως περιχαρακωμένο ρόλο. Ο Homo habilis ήταν περισσότερο χορτοφάγος ενώ ο Homo erectus έτρωγε και λίγο κρέας. Όπως συμβαίνει και με τους χιμπατζήδες και τους πιθήκους, απλώς απέφευγαν ο ένας τον άλλο, αφού δεν ένιωθαν άνετα να συνυπάρχουν. Είναι πιθανόν μάλιστα να υπάρχει κάποιος κοινός πρόγονος, που δεν έχει ακόμη ανακαλυφθεί κι έζησε πριν από 2 με 3 εκατομμύρια χρόνια, σε μια εποχή από την οποία δεν έχουμε πολλά απολιθώματα.

Εν πάση περιπτώσει, πιστεύει η Δρ Leakey, "η συνύπαρξή τους καθιστά απίθανο ότι ο Homo erectus εξελίχθηκε από τον Homo habilis."

Ο Δρ. Spoor, λέει ότι τα ευρήματα αντικρούουν καθαρά τις προηγούμενες ιδέες για την ανθρώπινη εξέλιξη ως μια ισχυρή, ενιαία γραμμή από πολύ παλιά έως τους σημερινούς ανθρώπους.

Όμως ο Δρ Spoor υποστηρίζει ότι το δεύτερο απολίθωμα, ένα κρανίο του Homo erectus ηλικίας 1,55 εκατομμυρίων ετών,  ήταν πιθανώς η πλέον εκπληκτική ανακάλυψη. "Αυτό που είναι αληθινά εντυπωσιακό για αυτό το απολίθωμα είναι το μέγεθός του", λέει. "Είναι το μικρότερο κρανίο Homo erectus που βρέθηκε ποτέ στον κόσμο."

Οι επιστήμονες ανέφεραν ότι το άτομο αυτό (ο Homo erectus) πρέπει να ήταν ένα νεαρός ενήλικας ή λίγο πριν ενηλικιωθεί. Το μέγεθός του ήταν πιο στενό από του habilis, από όσο τα μέχρι τώρα γνωστά απολιθώματα erectus. Αλλά η διακριτική γραμμή στο κρανίο, το σαγόνι και τα δόντια και η μορφή του λαιμού είναι όλα χαρακτηριστικά του erectus.

Από το μικρό μέγεθος του κρανίου, οι επιστήμονες κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι ο Homo erectus ήταν, από μια σημαντική άποψη, έμοιαζε λιγότερο με τον άνθρωπο από όσο νομίζαμε μέχρι τώρα. Στο παρελθόν άλλα κρανία του erectus και σκελετικά απολιθώματα είχαν δείξει ότι ο erectus είναι ο πρώτος ανθρώπινος πρόγονος, που ήταν σαν εμάς σε πολλά χαρακτηριστικά, εκτός ότι είχε έναν μικρότερο εγκέφαλο.

Η Susan Anton, ανθρωπολόγος στο πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης και μία από τους συντάκτες της έκθεσης, είπε ότι το μικρό κρανίο του Homo erectus που ανακαλύφθηκε, έδειξε έντονες διαφορές μεταξύ του αρσενικού και του θηλυκού στο μέγεθος ή όπως το λένε οι ειδικοί υπήρχε έντονος σεξουαλικός διμορφισμός. Στους ανθρώπους, για παράδειγμα, τα αρσενικά είναι κατά μέσον όρο περίπου 15% μεγαλύτερα από τα θηλυκά, και το ίδιο πράγμα ισχύει για τους χιμπατζήδες. Ο σεξουαλικός διμορφισμός είναι πιο εντυπωσιακός στους γορίλες, και προφανώς επίσης και στο είδος Homo erectus.

Ο σεξουλακός διμορφισμός καθόριζε και την αναπαραγωγική συμπεριφορά των αρσενικών που διατηρούσαν κοντά τους έναν αριθμό θηλυκών όπως συμβαίνει με τους γορίλες. Στον σύγχρονο άνθρωπο, αντίθετα, τα δύο φύλα έχουν παρόμοια σωματική κατασκευή και για το λόγο αυτό είναι περισσότερο μονογαμικά σε σύγκριση με τα συγγενικά είδη ανθρωποειδών.

Κάτι τέτοιο αλλάζει ριζικά την άποψη που επικρατούσε ότι οι Homo Erectus έμοιαζαν με τους σύγχρονους ανθρώπους, αφού ο σεξουαλικός διμορφισμός δεν είναι έντονος στους Homo sapiens.

"Το νέο απολίθωμα στην Κένυα υποδεικνύει ότι αντίθετα με την κοινή πεποίθηση, αυτό μπορεί να ίσχυε στον Homo erectus", τόνισε η Δρ Anton, υπονοώντας ότι ο  Homo  erectus δεν έμοιαζε με τους ανθρώπους όπως νομίζαμε.

Ο Δρ. Lieberman του Χάρβαρντ πιστεύει ότι το μικρό κρανίο πρέπει να ήταν ενός θηλυκού ατόμου και ότι όλα τα προηγούμενα απολιθώματα erectus που έχουν βρεθεί ήταν αρσενικά.

Τέλος, ο Lieberman λέει ότι τα νέα ευρήματα δείχνουν ότι έχουμε ανάγκη από περισσότερα δείγματα ηλικίας πάνω από 2.000.000 ετών, για να κατανοήσουμε καλύτερα τη μετάβαση από μια μορφή σαν του πιθήκου σε κάποια μορφή σαν του ανθρώπου.