Τα μεταναστευτικά πουλιά βρίσκουν το δρόμο τους με τη βοήθεια του γήινου μαγνητικού πεδίου

Από τους Times, 21 Σεπτεμβρίου 2004

Οι επιστήμονες θεωρούν ότι μπορεί να έλυσαν το μυστήριο για το πώς τα πουλιά μεταναστεύουν τεράστιες αποστάσεις χωρίς να χάνουν το δρόμο τους: μπορούν πραγματικά να δουν το γήινο μαγνητικό πεδίο.

Η νέα έρευνα δείχνει ότι τα μάτια ενός πουλιού περιέχουν κύτταρα που μπορούν να ανιχνεύσουν το μαγνητισμό καθώς επίσης και το φως. Θεωρείται ότι τα πουλιά το βλέπουν με τον ίδιο σχεδόν τρόπο όπως παρατηρούν τα δέντρα, τους βράχους και άλλα γνωστά αντικείμενα. Μια άποψη δέχεται ότι το μαγνητικό πεδίο είναι τοποθετημένο πάνω από το τοπίο.

"Είμαστε πολύ συγκινημένοι από αυτήν την έρευνα. Η ικανότητα τους να βλέπουν τα μαγνητικά πεδία θα έλυνε πολλές ερωτήσεις για τη μετανάστευση των πουλιών", λέει ο Henrik Mouritsen στο Πανεπιστήμιο του Όλντενμπουργκ στη Γερμανία, ο οποίος έκανε την έρευνα.

Αυτή την εποχή του έτους, περίπου 30 εκατομμύρια πουλιά προετοιμάζονται για να αποχωρήσουν από τη Μεγάλη Βρετανία για πιο θερμά κλίματα, και πολλά από αυτα ταξιδεύουν μέχρι την Αφρική. Για δεκαετίες, μία από τις μεγαλύτερες απορίες είναι πώς ταξιδεύουν τη νύχτα.

Μερικά είδη πετούν κατά τη διάρκεια της ημέρας όταν υπάρχουν πολλές προφανείς ενδείξεις πλοήγησης, όπως ο ήλιος, τα βουνά και οι ακτές. Εντούτοις, πολλά μικρά πουλιά, όπως ο κοκκινολαίμης, η τσίχλα, ο μυγοχάφτης,  και η συλβία ή κομπογιάννης μεταναστεύουν κυρίως κατά τη διάρκεια της νύχτας, πιθανώς για να αποφύγουν τα αρπακτικά ζώα και για να δροσίζονται.

Ο Mouritsen απέδειξε αρχικά τη σημασία του μαγνητισμού κλείνοντας τσίχλες μέσα σε κλουβιά και εκθέτοντας τις σε ένα ισχυρό μαγνητικό πεδίο σε μία εποχή που μετανάστευαν προς τα βόρεια. Το τεχνητό μαγνητικό πεδίο περιστράφηκε κατά 90 μοίρες ως προς το γήινο κανονικό πεδίο και όταν οι τσίχλες απελευθερώθηκαν, όλες αυτές άλλαξαν κατεύθυνση για να πετάξουν προς τη δύση αντί για το Βορρά.

Ο ερευνητής είχε κάνει την υπόθεση ότι η αντίληψη για τα μαγνητικά πεδία βρισκόταν στα μάτια. Για να το αποδείξει χρησιμοποίησε πουλιά, που λέγονται συλβίες κήπων, και τα οποία κρατήθηκαν μέσα σε ένα κλουβί έως ότου η συμπεριφορά τους έδειξε ότι αγωνίζονταν για να μεταναστεύσουν. Αντί να τα αφήσει όμως ελεύθερα ο Mouritsen τα σκότωσε και ανέλυσε τότε τα κύτταρα στον αμφιβληστροειδή στο πίσω μέρος των ματιών.

Σε αυτά δε τα κύτταρα βρήκαν πρωτεΐνες, που ονομάζονται κρυπτοχρώματα, ευαίσθητες στο μαγνητισμό.  Αυτές οι πρωτεΐνες είναι ιδιαίτερα ευαίσθητες στον μαγνητισμό και υφίστανται ελαφρές εσωτερικές αλλοιώσεις αντιδρώντας στις μεταβολές του μαγνητικού πεδίου.

Ο Mouritsen πιστεύει ότι αυτές οι αλλοιώσεις, όταν επαναλαμβάνονται στα εκατοντάδες χιλιάδες κύτταρα του αμφιβληστροειδούς, επιτρέπουν στα πουλιά να «καταστρώνουν» έναν μαγνητικό χάρτη του εδάφους που βρίσκεται από κάτω τους.

Η έρευνα του δείχνει ότι πιθανότατα τα πουλιά βλέπουν τα μαγνητικά πεδία σαν σκουρόχρωμες και ανοιχτόχρωμες σκιές ή χρώματα που διαγράφονται πάνω σε ό,τι βλέπουν στο τοπίο. Πάντως, μολονότι η έρευνα λύνει ένα από τα μυστήρια που τυλίγουν τη μετανάστευση των πουλιών, πολλά άλλα παραμένουν άλυτα, όπως, ας πούμε, το γιατί όλα τα πουλιά δεν έχουν τα ίδια συστήματα πλοήγησης.