Τι είναι ο βιομαγνητισμός; Ποια πλάσματα αισθάνονται τα μαγνητικά πεδία κατά βιολογικό τρόπο;

Συχνές ερωτήσεις, Μάρτιος 2003

Ο βιομαγνητισμός αναφέρεται είτε στο μαγνητικό πεδίο που δημιουργούν οι ζωντανοί οργανισμοί, είτε στο φαινόμενο της επίδρασης ενός εξωτερικού μαγνητικού πεδίου, όπως π.χ. της Γης, επάνω σε ζωντανούς οργανισμούς.

Το μαγνητικό πεδίο της Γης ασκεί κάποιες δυνάμεις σε αντικείμενα όπως τα αποδημητικά πουλιά, οι οποίες προέρχονται και από τους δύο μαγνητικούς πόλους της Γης. Το πεδίο είναι ισχυρότερο κοντά στους πόλους και μεταβάλλεται σταθερά με το γεωγραφικό πλάτος, την ώρα της ημέρας, τις ηλιακές κηλίδες, και διάφορες ανωμαλίες του πεδίου. 


Τα μικρά της θαλάσσιας χελώνας  καθοδηγούνται σε νερά που δεν έχουν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, χρησιμοποιώντας αποκλειστικά ενδείξεις από το μαγνητικό πεδίο. 

Μερικά πουλιά, βακτήρια (μαγνητοτακτικά βακτήρια), φάλαινες, μέλισσες, βάτραχοι, σαύρες, ινδικά χοιρίδια, σολομοί και χελώνες, βρίσκουν το δρόμο τους με την αίσθηση του μαγνητικού πεδίου της Γης (μαζί βέβαια με άλλες ενδείξεις). Όταν οι μέλισσες εκτελούν κάποια ημερήσια καθήκοντα μέσα στο περιβάλλον μιας σκοτεινής κυψέλης, γνωρίζουν την ώρα της ημέρας από τις ημερήσιες μεταβολές του πεδίου. Πράγματι το γήινο μαγνητικό πεδίο παρουσιάζει έναν ημερήσιο κύκλο στην έντασή του - είναι πιο σταθερό κατά τη νύχτα και πιο δραστήριο την ημέρα, οπότε η ιονόσφαιρα θερμαίνεται και δημιουργούνται ηλεκτρικά ρεύματα.  

Τα μικρά της θαλάσσιας χελώνας -όχι μεγαλύτερα από μια παιδική παλάμη,- βρίσκουν το δρόμο τους καθώς βγαίνουν κάτω από την άμμο, κατευθύνονται προς τον ωκεανό που δεν έχουν δει ποτέ τους προηγούμενα, και κολυμπούν ακολουθώντας τους μεταναστευτικούς τους δρόμους μέσα στους ωκεανούς. Όταν φτάνουν στα βαθιά νερά όπου οι σχηματισμοί των κυμάτων δεν είναι αξιόπιστοι πλοηγοί, χρησιμοποιούν ως πλοηγό μόνο το μαγνητικό πεδίο. Με τον τρόπο αυτό διασχίζουν κάπου 9.000 μίλια στον Βόρειο Ατλαντικό πριν επιστρέψουν ως νεαρά άτομα στην ακτή όπου μεγαλώνουν με παράκτια διατροφή. 

Οι φάλαινες εξοκείλουν σε ακτές όπου το γήινο μαγνητικό πεδίο διαφέρει από την συνήθη μορφή του, και μπερδεύει τον προσανατολισμό τους. 

Οι χήνες του Καναδά προφανώς "βλέπουν" το μαγνητικό πεδίο. Αυτές δεν χρησιμοποιούν μια βιοπυξίδα για να κατευθυνθούν προς μια συγκεκριμένη κατεύθυνση. Μάλλον εκδηλώνουν ένα είδος ανάδρασης όταν ξεστρατίζουν από την επιθυμητή πορεία. Ίσως η όρασή τους θολώνει (όπως η οθόνη της τηλεόρασης από τα παράσιτα), και ξεκαθαρίζει μόνον όταν επιστρέψουν στην σωστή διαδρομή τους.  

Ακόμη και οι άνθρωποι έχουν ένα μηχανισμό σε μοριακό επίπεδο, για να ανιχνεύουν τα μαγνητικά πεδία, δεν φαίνεται όμως ότι τον χρησιμοποιούν για να βρίσκουν την κατεύθυνσή τους. Τόσο εμείς όσο και άλλα ζώα έχουμε υποδοχείς στα μάτια και τον εγκέφαλο, - δηλαδή πρωτεΐνες που απορροφούν το φως και από την δράση του μαγνητικού πεδίου του φωτός, μας πληροφορούν για το χρώμα και την διάκριση ημέρας και νύχτας. Ο υποδοχέας που μας δημιουργεί το αίσθημα της νύστας κατά την νύχτα, επεξεργάζεται επίσης μαγνητικά σήματα. Τα βιολογικά ρολόγια των ζώων, όχι μόνο τους μετράνε τον χρόνο, αλλά τους κάνουν να αισθάνονται και τα μαγνητικά πεδία.  

Σχετικές ιστοσελίδες
Univercity of Illinois News-Gazette Online: Migrating birds 'see' magnetic field
Univercity of North Carolina at Chapel Hill: Orientation and navigation of sea turtles
Home