Ήρθε η ζωή από τον Άρη;

Από τους TIMES, Αύγουστος 2004

Τα ρομπότ που εδώ και μερικούς μήνες εξερευνούν τον Άρη έχουν ήδη πιστοποιήσει την παρουσία νερού στην επιφάνεια του. Θεωρείται δεδομένο πλέον ότι μέσα ή γύρω από τα ποτάμια και τις λίμνες που υπήρχαν στην επιφάνεια του Άρη είχαν αναπτυχθεί και ζούσαν κάποιες μορφές ζωής. Το ερώτημα που τίθεται τώρα είναι πώς και γιατί αυτές οι μορφές ζωής δεν εξελίχθηκαν, δεν προσαρμόστηκαν και τελικά δεν επιβίωσαν στον Κόκκινο Πλανήτη.

Όταν μιλάμε βέβαια για μορφές ζωής δεν αναφερόμαστε σε πράσινα ανθρωπάκια ή άλλες προηγμένες μορφές, αλλά για πρώιμες, αφού με τα στοιχεία που έχουμε πλέον στη διάθεση μας γνωρίζουμε ότι δεν υπήρχε αρκετός χρόνος - από τη στιγμή που εμφανίστηκε το νερό ως τη στιγμή που άλλαξαν οι κλιματικές και ατμοσφαιρικές συνθήκες που μετέτρεψαν τον Άρη σε περιοχή η οποία αδυνατεί να φιλοξενήσει ζωή - ώστε να έχουν αναπτυχθεί πολύπλοκες μορφές ζωής.

Υπάρχει βέβαια και το απαισιόδοξο σενάριο, σύμφωνα με το οποίο υπήρχε μεν νερό στην επιφάνεια αλλά ήταν τόσο κρύο και γενικά οι συνθήκες ήταν τόσο αρνητικές ώστε δεν αναπτύχθηκε τελικά καμία μορφή ζωής. Το αισιόδοξο σενάριο είναι ότι κάποια στιγμή δημιουργήθηκε στην ατμόσφαιρα του Άρη ένα στρώμα διοξειδίου του άνθρακα, το οποίο με τη σειρά του ευνόησε την αύξηση της θερμοκρασίας προκαλώντας ίσως και φαινόμενο του θερμοκηπίου.

Η αύξηση της θερμοκρασίας πιθανότατα ευνόησε την ανάπτυξη κάποιων μορφών ζωής. Από την άλλη πλευρά, όπως και η Γη έτσι και ο Άρης για μια περίοδο που υπολογίζεται σε 500 εκατομμύρια χρόνια βομβαρδιζόταν από πτώσεις αστεροειδών και μετεωριτών. Με δεδομένο το μικρότερο μέγεθος του Άρη, η συνεχής πτώση αυτών των αντικειμένων οδήγησε στην εξάτμιση των υδάτινων όγκων που υπήρχαν στην επιφάνεια του.

Οι ειδικοί αναφέρουν ότι η περίοδος ανάμεσα στην εμφάνιση του φαινομένου του θερμοκηπίου και στην εποχή των διαστημικών βομβαρδισμών ήταν μικρή, και ακόμη και στην περίπτωση που είχαν προλάβει στο ενδιάμεσο να αναπτυχθούν κάποιες μορφές ζωής οι αστεροειδείς και οι μετεωρίτες θα τις εξαφάνισαν.

Βέβαια το γεγονός ότι ο Άρης έχει μικρότερο μέγεθος κάνει τους επιστήμονες να θεωρούν ότι σε σχέση με τη Γη «μαγνήτισε» λιγότερους αστεροειδείς· και αν αναπτύχθηκε ζωή, αυτή πιθανώς αναπτύχθηκε προτού αναπτυχθεί ζωή στη Γη. Με τα ως τώρα ευρήματα οι ειδικοί έχουν υπολογίσει ότι η ζωή στη Γη εμφανίστηκε πριν από 3,9-3,5 δισεκατομμύρια έτη.

Άλλο ένα ενδιαφέρον στοιχείο είναι ότι ο Άρης δεν διαθέτει τεκτονικές πλάκες και έτσι ορισμένοι επιστήμονες πιστεύουν ότι η έλλειψη κίνησης του φλοιού του ίσως οδήγησε στη δημιουργία διαφορετικής χημικής σύστασης της ατμόσφαιρας αλλά και των πετρωμάτων.

Οι επιστήμονες υποψιάζονται ότι ίσως στον Άρη δημιουργήθηκε πολύ γρήγορα οξυγόνο, σε αντίθεση με τη Γη που για πολλά δισεκατομμύρια έτη το οξυγόνο ήταν σε χαμηλά επίπεδα. Σύμφωνα με αυτή τη θεωρία, ίσως στον Άρη αναπτύχθηκαν νωρίς και με ταχύτητα μορφές ζωής και μάλιστα μορφές ζωής όχι πρώιμες αλλά και πιο πολύπλοκες, όπως, για παράδειγμα, μικροσκοπικά ζώα.

Αλλά πριν από 3,5 δισεκατομμύρια χρόνια η θερμοκρασία του Άρη έπεσε πολύ και απότομα, και οι αρειανές μορφές ζωής (αν υπήρχαν) θα εξαφανίζονταν και μάλιστα με διαφόρους τρόπους. Ένας από αυτούς θα ήταν φυσικά το ότι θα πάγωναν. Το διοξείδιο του άνθρακα του Άρη είτε διαχύθηκε στο Διάστημα ή μεταλλάχθηκε μέσω χημικών αντιδράσεων σε πετρώματα.

Στη Γη, όπου υπάρχουν τεκτονικές πλάκες και τα πετρώματα μετακινούνται επίσης με τις εκρήξεις των ηφαιστείων, το διοξείδιο του άνθρακα «επιστρέφει» στην ατμόσφαιρα. Στον Άρη είναι μονόδρομος: το διοξείδιο του άνθρακα «παγιδεύεται» σε έναν χώρο και εξαφανίζεται από τον αέρα. Καθώς λοιπόν το διοξείδιο του άνθρακα εξαφανίζεται, μαζί του εξαφανίζεται και το φαινόμενο του θερμοκηπίου. Συνεπεία αυτού, ο Άρης σήμερα μπορεί να χαρακτηρισθεί «Ανταρκτική χωρίς ατμόσφαιρα». Άλλος τρόπος εξαφάνισης θα ήταν το να «στέγνωναν» οι μορφές ζωής. 

Οι ερευνητές της NASA που ασχολούνται με την αποστολή των ρομπότ στον Άρη υποστηρίζουν ότι στην περιοχή Meridiani Planum, όπου ένα εκ των ρομπότ ανακάλυψε μια λίμνη, τα ευρήματα που εντόπισε δείχνουν πετρώματα στα οποία φαινόταν ότι υπήρχε εμποτισμός με νερό.

Άλλη εκδοχή είναι ότι οι μορφές ζωής έπαθαν ασφυξία. Αν λοιπόν είχαν αναπτυχθεί πολύπλοκες μορφές ζωής όπως, για παράδειγμα, ζώα τα οποία ζούσαν από το οξυγόνο που παρήγαν τα φυτά που υπήρχαν στον πλανήτη, τα ζώα αυτά θα πέθαναν από ασφυξία αφού οι κλιματικές αλλαγές θα είχαν καταστρέψει τα φυτά και άρα το οξυγόνο. Μία ακόμη εκδοχή είναι εκείνη του λιμού. Καθώς το νερό στην επιφάνεια του Άρη είτε πάγωσε είτε «στέγνωσε», τα μικρόβια άρχισαν να καταναλώνουν όλες τις διαθέσιμες θρεπτικές ουσίες με αποτέλεσμα οι πολυπλοκότερες μορφές ζωής να πέθαναν γρήγορα από την πείνα.

Στη λίστα των εκδοχών περιλαμβάνεται και εκείνη του «τσουρουφλίσματος». Από τη στιγμή που ο Άρης δεν διαθέτει μαγνητικό πεδίο, αλλά και n ατμόσφαιρά του είναι πολύ αραιή, δεν δημιουργήθηκε ασπίδα στην ηλιακή ακτινοβολία και έτσι κάποια στιγμή οι μορφές ζωής του πλανήτη εξοντώθηκαν είτε από την έκθεση στις καυτές αχτίδες του ήλιου είτε από καρκίνο που προκάλεσε η ακτινοβολία.

Υπάρχει και μια αισιόδοξη εκδοχή, η οποία δεν έχει ακόμη αποκλεισθεί επιστημονικώς: κάποιες μορφές ζωής κατάφεραν να κρυφτούν και να επιβιώσουν κάτω από την αφιλόξενη επιφάνεια του Άρη. Έτσι θα προστατεύονταν από την ακτινοβολία, ενώ η θερμότητα που έρχεται από το εσωτερικό του πλανήτη θα έλιωνε τον πάγο, που έχει αποδειχθεί πλέον ότι υπάρχει υπογείως σε ορισμένα σημεία του, παρέχοντας σε αυτές τις μορφές ζωής και νερό.

"Θα μπορούσαν κάποιες μορφές ζωής να έχουν μετακομίσει κάτω από την επιφάνεια, να έχουν επιβιώσει και μάλιστα να εξακολουθούν να ζουν ακόμη εκεί", υποστηρίζει ο Bruce Jacosky, καθηγητής Γεωλογικών Ερευνών στο Πανεπιστήμιο του Κολοράντο.

Το ταξίδι των βακτηριδίων

Υπάρχουν, τέλος, και δύο εκδοχές που αγγίζουν τα όρια της επιστημονικής φαντασίας... Η βάση των δύο αυτών εκδοχών είναι ότι ορισμένες μορφές ζωής (βακτηρίδια, μικρόβια κ.ά.) βρίσκονταν μέσα σε κάποια από τα αμέτρητα πετρώματα που έπεσαν από τον Άρη στη Γη. Σύμφωνα με τη μία εκδοχή, τα βακτηρίδια κατάφεραν να επιζήσουν της πτώσης και άρα κάποιες αρειανές μορφές ζωής έζησαν και ίσως εξακολουθούν να ζουν στον πλανήτη μας, χωρίς φυσικά εμείς να τις γνωρίζουμε - ή πιθανώς τις γνωρίζουμε και τις θεωρούμε γήινες.

Προσφάτως επιστήμονες απέδειξαν ότι στο εσωτερικό ενός μετεωρίτη που έπεσε από τον Άρη στην Ανταρκτική η θερμοκρασία δεν ανέβηκε ποτέ σε επίπεδα τέτοια που να εξοντώσει τα βακτηρίδια τα οποία πιθανώς είχαν διεισδύσει εκεί. Αν λοιπόν αναπτύχθηκε ζωή στον Άρη, ίσως κάποιες μορφές της κατάφεραν να φθάσουν ως εδώ. Άλλωστε γνωρίζουμε ήδη ένα τουλάχιστον βακτηρίδιο (Bacillus subtilis) που μπορεί να επιβιώσει στις δύσκολες διαστημικές συνθήκες.

Σε πείραμα που πραγματοποιήθηκε, τοποθετήθηκαν πολλά βακτηρίδια του εν λόγω είδους σε έναν δορυφόρο ο οποίος τέθηκε σε τροχιά γύρω από τη Γη. Το ένα δέκατο των βακτηριδίων κατάφερε να επιβιώσει για έξι ολόκληρα χρόνια στο διαστημικό κενό.

Σε άλλο πείραμα, τόσο το συγκεκριμένο βακτηρίδιο όσο και άλλο ένα (Deinococcus radiodurans) κατάφεραν να επιβιώσουν στις τρομακτικές πιέσεις και αναταράξεις μιας εκτόξευσης στο Διάστημα με μετεωρίτη. Πιέσεις που είναι 100.000 φορές ισχυρότερες από την έλξη της βαρύτητας στη Γη. Αν λοιπόν ένας και μόνον μετεωρίτης «κουβαλούσε» μαζί του μερικά εκατομμύρια μικρόβια και, έστω ότι, το 10% από αυτά κατάφεραν να επιζήσουν, θα είχαν απομείνει εκατοντάδες χιλιάδες μικρόβια για να δημιουργήσουν αποικίες στη Γη.

Η δεύτερη εκδοχή θα μπορούσε να αποτελεί σενάριο για τα «X-Files», αφού σύμφωνα με αυτήν τα αρειανά μικρόβια ήταν και οι πρώτες μορφές ζωής που έφθασαν στη Γη και άρα εμείς έχουμε αρειανή καταγωγή! Από την άλλη πλευρά, η ζωή στη Γη μπορεί να μην έφθασε από τον Άρη ούτε να ξεκίνησε «αυτόνομα» εδώ, αλλά να έφθασε από κάπου αλλού.

"Μπορούμε πάντοτε να σκεφθούμε και την πιθανότητα της Αφροδίτης", δηλώνει χαρακτηριστικά ο καθηγητής Jacosky.

Δημοσιευμένο στο ΒΗΜΑ