Θα επαναληφθεί το πείραμα του Ερατοσθένη στο Αστεροσκοπείο της Θεσσαλονίκης

Πηγή: /www.astro.auth.gr, 13 Ιουνίου 2008

Το Εργαστήριο Αστρονομίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης σας προσκαλεί να παρακολουθήσετε το πείραμα του Ερατοσθένη στο Αστεροσκοπείο, το Σάββατο 14 Ιουνίου 2008 στον περιαύλιο χώρο του Αστεροσκοπείου, από τις 11.00 το πρωί έως τις 15.00 το απόγευμα. Θα γίνουν δε ταυτόχρονες μετρήσεις στην Θεσσαλονίκη, Αλεξανδρούπολη και Βαρσοβία και άμεση επικοινωνία μέσω διαδικτύου.

Το πείραμα του Ερατοσθένη

Ο Ερατοσθένης ήταν διευθυντής της Βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας, πολυμαθέστατος και είχε μάθει ότι στην αρχαία πόλη Συήνη (σημερινό Ασσουάν στην Αίγυπτο) κατά το θερινό ηλιοστάσιο (22 Ιουνίου) ο Ήλιος καθρεφτιζόταν σε ένα βαθύ πηγάδι (περνούσε δηλαδή από το ζενίθ του τόπου). Από δικές του μετρήεις, γνώριζε επίσης ότι την ίδια ημέρα, στην Αλεξάνδρεια, η ζενίθεια απόσταση τού Ήλιου (η γωνιώδης απόστασή του από το ζενίθ) ήταν 1/50 του κύκλου (7º12′). Εύστοχα συμπέρανε ότι η απόσταση Συήνης – Αλεξάνδρειας (εφόσον βρισκόταν στον ίδιο μεσημβρινό, δηλαδή στη διεύθυνση Βορρά – Νότου) ήταν το 1/50 της (μεσημβρινής) περιφέρειας της Γης.

Έβαλε βηματιστές να περπατήσουν την απόσταση Συήνης – Αλεξάνδρειας και να μετρήσουν την απόσταση, η οποία βρέθηκε ότι ήταν περίπου 5000 στάδια (1 στάδιο = 1852 μέτρα). Δηλαδή 1º αντιστοιχεί περίπου σε 700 στάδια. Πολλαπλασιάζοντας επί 360º, βρήκε ότι η περιφέρεια της Γης είναι 252000 στάδια. Πολλαπλασιάζοντας επί το Αιγυπτιακό στάδιο (157.5 μέτρα), βρήκε ότι η περιφέρεια της Γης είναι 39690 χιλιόμετρα. Σήμερα γνωρίζουμε ότι το σφάλμα της μέτρησης του Ερατοσθένη είναι μικρότερο από 1%.

Η εκδήλωση, η οποία γίνεται στο πλαίσιο του εορτασμού των 80 χρόνων από την ίδρυση του Τμήματος Φυσικής, του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου, είναι ανοικτή για το κοινό και πραγματοποιείται σε συνεργασία με τον Όμιλο Φίλων Αστρονομίας Θεσσαλονίκης, το Σύλλογο Ερασιτεχνικής Αστρονομίας Θράκης (Αλεξανδρούπολη) και μέλη του Polish Society of Amateur Astronomers (Βαρσοβία). Σε περίπτωση συννεφιάς και εν γένει κακοκαιρίας, το πείραμα δεν θα πραγματοποιηθεί.

Θεσσαλονίκη, Αλεξανδρούπολη και Βαρσοβία μέτρησαν την περιφέρεια της Γης σε μια διαδικτυακή αναπαράσταση του πειράματος του Ερατοσθένη, που έγινε πριν από 2.200 χρόνια.

Επιστήμονες και φίλοι της αστρονομίας συγκεντρώθηκαν το πρωί του Σαββάτου στο προαύλιο του Αστεροσκοπείου στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, στον φάρο της Αλεξανδρούπολης και στις όχθες του ποταμού Βιστούλα που διασχίζει τη Βαρσοβία και με στιλό, μοιρογνωμόνια, χάρακες άρχισαν τις μετρήσεις, που κράτησαν τέσσερις ολόκληρες ώρες. Τα δεδομένα, βήμα βήμα, φορτώνονταν μέσω e-mails σε έναν δικτυακό τόπο και είχαν ταυτόχρονη ενημέρωση οι ειδικοί και στα τρία σημεία, ωστόσο η συννεφιά που κάλυψε τον ουρανό της πολωνικής πρωτεύουσας οδήγησε σε διακοπή του πειράματος κι έτσι τα αποτελέσματα από εκεί είναι πενιχρά.

Τι έδειξαν τελικά οι μετρήσεις

Οι μετρήσεις σε Θεσσαλονίκη και Αλεξανδρούπολη έδειξαν ότι η περιφέρεια της Γης είναι 40.030 χιλιόμετρα, περίπου 6% μεγαλύτερη από όσο την είχε μετρήσει ο Ερατοσθένης (39.690 χιλιόμετρα).

Όπως εξήγησε ο καθηγητής Φυσικής στο Α.Π.Θ. Γιάννης Σειραδάκης, που είχε την ευθύνη για την επανάληψη του πειράματος, αυτό συνέβη επειδή η Θεσσαλονίκη και η Αλεξανδρούπολη βρίσκονται σε σχετικά μικρή απόσταση μεταξύ τους κι ότι αν υπήρχαν οι μετρήσεις από τη Βαρσοβία, το νούμερο θα ήταν πολύ πιο κοντά σε αυτό του αρχαίου αστρονόμου. Γι αυτόν τον λόγο, άλλωστε, του χρόνου το πείραμα θα επαναληφθεί με μετρήσεις από τη Θεσσαλονίκη και κάποιο σημείο της Κρήτης.

Οι σύγχρονοι αστρονόμοι μέτρησαν τη σκιά ενός κονταριού, ύψους περίπου 2,5 μέτρων για τη Θεσσαλονίκη, που τοποθέτησαν κοντά στον φάρο της Αλεξανδρούπολης, στο Αστεροσκοπείο του Α.Π.Θ. και στον Βιστούλα - τουλάχιστον για όσο διάστημα είχε ήλιο. Οι μετρήσεις γίνονταν σε διαφορετικές χρονικές στιγμές, ανάλογα με την κίνηση του ήλιου και δίνονταν μέσω ηλεκτρονικών υπολογιστών στα τρία σημεία.

Δείτε και την ιστοσελίδα: http://www.millersville.edu/~physics/exp.of.the.month/58/