Το τελευταίο πράσινο ταμπού: η γεωμηχανική

Πηγή: Independent, 4 Οκτωβρίου 2007

Ο όρος γεωμηχανική μπορεί να ακούγεται τεχνικός, αλλά στην πραγματικότητα πρόκειται για ένα νέο περιβαλλοντικό κίνημα, που υπόσχεται να σώσει τον κόσμο από το φαινόμενο του θερμοκηπίου με τη χρήση σκόνης θείου, σιδήρου, ανακλαστήρων καθώς και την εγκατάσταση χιλιάδων μικροσκοπικών κατόπτρων στο διάστημα. Η γεωμηχανική όμως αποτελεί το τελευταίο «πράσινο ταμπού». Οι περιβαλλοντολόγοι δεν θέλουν ενστικτωδώς να το συζητήσουν. Και το ευρύτερο κοινό το θεωρεί ένα τρελό σενάριο.

Πριν λίγες μέρες ωστόσο το συγκεκριμένο ταμπού έσπασε. Ο James Lovelock, εκ των «πατέρων» της σύγχρονης περιβαλλοντολογίας, πρότεινε έναν τρόπο για τον δραστικό περιορισμό του φαινομένου του θερμοκηπίου χωρίς την παραμικρή μείωση της χρήσης ορυκτών καυσίμων.

Οι υποστηρικτές της γεωμηχανικής πρεσβεύουν ότι ο άνθρωπος πρέπει να αλλάζει συνειδητά το περιβάλλον της Γης με τη χρήση της τεχνολογίας με σκοπό να αντισταθμίσει τις επιπτώσεις του φαινομένου του θερμοκηπίου.

Όπως λέει ο Ken Caldeira, ειδικός γεωμηχανικός στο Ινστιτούτο Κάρνεγκι, στην πραγματικότητα με την εκπομπή τόσων ρύπων ήδη αλλάζουμε το κλίμα. Η μόνη διαφορά μεταξύ αυτού που κάνουμε σήμερα και αυτού που πρεσβεύει η γεωμηχανική είναι η πρόθεση.

Τα μεγάλα σχέδια της γεωμηχανικής έρχονται σε δύο βασικές εκδοχές. Η πρώτη στοχεύει στην αύξηση της ικανότητας των ωκεανών να απορροφούν άνθρακα από την ατμόσφαιρα. Σήμερα οι ωκεανοί μαζί με τα τροπικά δάση, αποτελούν τον αποτελεσματικότερο φυσικό μηχανισμό αφαίρεσης άνθρακα από την ατμόσφαιρα. Γι' αυτό και οι γεωμηχανικοί αναρωτιούνται: Τι μπορούμε να κάνουμε για να ενισχύσουμε το έργο των ωκεανών;

Η απλούστερη πρόταση είναι να ραντίσουμε με τεράστιες ποσότητες σιδήρου την επιφάνεια τους. Αυτό θα δημιουργούσε τις ιδανικές συνθήκες για την αύξηση του  πλαγκτόν, των μικροοργανισμών που καταναλώνουν άνθρακα όταν είναι ζωντανοί. Όταν πεθαίνουν, βουλιάζουν στον πυθμένα του ωκεανού παίρνοντας μαζί τους, για αιώνες, τον άνθρακα σε έναν θαλάσσιο τάφο.

Η νέα πρόταση  James Lovelock είναι παρόμοια. Το σχέδιο του προβλέπει την κατασκευή τεράστιων κάθετων σωλήνων που θα βυθιστούν στη θάλασσα. Οι συγκεκριμένοι σωλήνες θα αντλούν από τον πυθμένα των ωκεανών νερό πλούσιο σε θρεπτικές ουσίες. Το πλούσιο σε θρεπτικά συστατικά νερό είναι κατάλληλο για μικροοργανισμούς που «τρώνε» άνθρακα.

Η δεύτερη σχολή της γεωμηχανικής επιδιώκει την ανάκλαση μεγαλύτερης ηλιακής ενέργειας πίσω στο διάστημα, προκειμένου να μη μείνει στη Γη και ανέβει η θερμοκρασία της. Γνωρίζουμε, για παράδειγμα, ότι όταν τα ηφαίστεια εκρήγνυνται, απελευθερώνουν τεράστιες ποσότητες μικροσκοπικής σκόνης θείου στην ατμόσφαιρα, οι οποίες λειτουργούν σαν κουβέρτα και ελαττώνουν αισθητά τη θερμοκρασία του πλανήτη. Ένα τέτοιο ηφαίστειο ήταν του Όρους Tambora που η έκρηξη του το 1815 είχε φέρει το "έτος χωρίς καλοκαίρι".

Έτσι, επιστήμονες όπως ο νομπελίστας Paul Crutzen έχουν προτείνει να εξομοιώσουμε τεχνητά αυτό το φαινόμενο, ψεκάζοντας θείο στην ατμόσφαιρα: καταπολεμώντας τη μόλυνση με άλλη μόλυνση. Η Εθνική Ακαδημία Επιστημών των ΗΠΑ προχώρησε ακόμη πιο πέρα, υποστηρίζοντας ότι η εγκατάσταση 55.000 μικροσκοπικών κατόπτρων στην ανώτερη ατμόσφαιρα θα ήταν αρκετή για να αντισταθμίσει περίπου το ήμισυ των επιπτώσεων του φαινομένου του θερμοκηπίου.

Γιατί λοιπόν οι οικολόγοι φαίνονται τόσο απρόθυμοι να συζητήσουν αυτές τις λύσεις;

Ο λόγος που έχουν είναι πολύ καλός: όλες οι ενδείξεις συντείνουν στο ότι, παρά το γεγονός πως δεν μπορούν να λειτουργήσουν, ακούγονται αρκετά ευλογοφανείς ώστε να αποτελέσουν άλλη μία δικαιολογία για να μη γίνει τίποτε, ενώ ο πλανήτης θα βράζει.

Για να καταλάβει κάποιος γιατί, αρκεί να ρίξει μια ματιά στις αρχές του συντηρητικού φιλοσόφου Edmund Burke. Τον 18ο αιώνα ο Burke υποστήριΕε ότι η λειτουργία των ανθρωπίνων κοινωνιών είναι τόσο σύνθετη ώστε δεν μπορεί να κατανοηθεί πλήρως από τον έλλογο νου. Ο Burke έκανε σοβαρό λάθος όσον αφορά την ανθρώπινη κοινωνία. Αλλά, σε ένα ειρωνικό καπρίτσιο της ιστορίας, η παραπάνω προσέγγιση του ταιριάζει πολύ καλά στην κατανόηση του οικοσυστήματος του πλανήτη.

Αρκεί να κοιτάζει κανείς πάλι τα σχέδια των γεωμηχανικών. Το πλαγκτόν που «καταναλώνει» άνθρακα μπορεί να έχει απρόβλεπτες συνέπειες: η ξαφνική «βύθιση» μεγάλης ποσότητας οργανικού υλικού προκαλεί την απελευθέρωση μεθανίου, του αερίου που προκαλεί τη μεγαλύτερη αύξηση της θερμοκρασίας. Ο Ken Caldeira εξηγεί: "Ένα από τα προβλήματα είναι ότι θα καταστρεφόταν το στρώμα του όζοντος, επομένως θα λυνόταν το πρόβλημα της υπερθέρμανσης, αλλά θα πεθαίναμε όλοι από την έλλειψη όζοντος".

Τα συγκεκριμένα σχέδια εξάλλου δεν αντιμετωπίζουν το άλλο μεγάλο πρόβλημα που προκαλούν οι εκπομπές ρυπογόνων αερίων: αυξάνουν την οξύτητα των ωκεανών σκοτώνοντας κοχύλια και κοραλλιογενείς σχηματισμούς.

Και όμως, σύντομα η βιομηχανία ορυκτών καυσίμων μπορεί να αρχίσει να διαφημίζει τη γεωμηχανική ως «τη» λύση.

Ο επιστήμονας Josh Tosteson έχει την απαραίτητη απάντηση όταν ρωτά: "Έχουμε πραγματικά την ικανότητα να καταλαβαίνουμε σύνθετα συστήματα στο επίπεδο της υδρογείου αρκετά καλά, ώστε να κάνουμε συνειδητές διαταραχές που θα οδηγούν μόνο στις συνέπειες που θέλουμε, και τίποτα άλλο;" (Ο Burke δεν μπόρεσε να το έχει βάλει καλύτερα το ζήτημα). Είναι πολύ εξυπνότερο να προσπαθήσουμε να μείνει το οικοσύστημα προσεκτικά ισορροπημένο, όπως έχει εξελιχθεί κατά τη διάρκεια εκατομμυρίων ετών, από το να κατασκευάσουμε ένα δικό μας, με την εξαιρετικά περιορισμένη γνώση που έχουμε.

Κοιτάζοντας να βάλουμε θείο και κάτοπτρα στο διάστημα, ή όπως ονειρεύεται ο James Lovelock σωλήνες στη θάλασσα, για να μας σώσουν από τη μείωση των εκπομπών του άνθρακα είναι ένας πειρασμός. Αγαπώ τον κόσμο που ζούμε μέσα, και επιθυμώ να συνεχίσει να δουλεύει. Αν συνεχίσουμε ωστόσο να εκπέμπουμε ρύπους έχοντας ως εναλλακτική λύση τη γεωμηχανική, είναι σαν να λέμε σε έναν αλκοολικό ότι δεν χρειάζεται να κόψει το ποτό, γιατί σε λίγα χρόνια θα έχει τη δυνατότητα να υποβληθεί σε μεταμόσχευση ήπατος.

Αν δεν μειώσουμε δραστικά τις εκπομπές ρύπων σήμερα, σε λίγες δεκαετίες θα έχουμε παγιδευθεί χωρίς δυνατότητα διαφυγής στις επιλογές της γεωμηχανικής. Μας σώζουν λοιπόν από το φαινόμενο του θερμοκηπίου για λίγο, με το κόστος της μόνιμης καταστροφής του στρώματος του όζοντος; Και μειώνουν τη θερμοκρασία των ωκεανών κάνοντας τους ταυτόχρονα όξινους και οδηγώντας τους στην καταστροφή; Θέλετε πράγματι να το κάνετε αυτό;