Ο Πλούτωνας εξορίζεται από το ηλιακό σύστημα καθώς μειώνεται ο αριθμός των πλανητών

Πηγή: NewScientist, 24 Αυγούστου 2006

Το ηλιακό σύστημά μας έχει τώρα οκτώ αξιόπιστους πλανήτες (Ερμής, Αφροδίτη, Γη, Άρης, Δίας, Κρόνος, Ουρανός και Ποσειδώνας) και 'νάνους πλανήτες' (ο Πλούτωνας μαζί με τον Χάροντα, η Δήμητρα, το 2003 UB313 ή γνωστό ως Xena)

Την έκπληξη έκανε στην αρχή το Συμβούλιο της Διεθνούς Αστρονομικής Ένωσης (IAU), η οποία άλλαξε τα δεδομένα που ως τότε είχαν γίνει γνωστά και στην τελική της πρόταση προς τα μέλη της Ένωσης πρότεινε νέα κριτήρια για το τι είναι πλανήτης. Και φυσικά το αποτέλεσμα της ψηφοφορίας ήταν ο Πλούτωνας να μην ονομάζεται πια πλανήτης, αλλά να μόνο ένας "νάνος πλανήτης" στο ηλιακό μας σύστημα.

Ο Πλούτωνας βρίσκεται από 30 έως 50 φορές την απόσταση Ήλιου-Γης μακριά από τον Ήλιο. Η περίοδος περιφοράς του είναι 248 χρόνια. Έχει δύο ακόμα φεγγάρια εκτός από τον Χάροντα (δεξιά στην εικόνα). Η βαρύτητα του Πλούτωνα είναι 6% περίπου αυτής της Γης, ενώ η θερμοκρασία της επιφάνειας του είναι  -233ο C

Η μοίρα του Πλούτωνα καθορίστηκε την Πέμπτη σε μια ψηφοφορία μεταξύ των 2.500 μελών της Διεθνούς Αστρονομικής Ένωσης στην Πράγα, τα οποία ενέκριναν ένα αρχικό ψήφισμα που απαιτεί από έναν "πλανήτη" να στρέφεται γύρω από τον ήλιο, να εξουσιάζει τη γειτονιά του - να μην μπερδεύεται η τροχιά του με άλλες τροχιές - όπως επίσης και να είναι σφαιρικοί λόγω της βαρύτητας τους. Οι "νάνοι πλανήτες", αφ' ετέρου, έχουν αρκετά μεγάλη βαρύτητα για να είναι σφαιρικοί, αλλά όχι αρκετά μεγάλη για να γίνουν κυρίαρχοι στις τροχιές τους.

Η απόφαση να υποβιβαστεί ο Πλούτωνας επηρεάστηκε και από το γεγονός ότι η τροχιά του Πλούτωνα διασταυρώνεται με αυτήν του Ποσειδώνα. Άρα τα βιβλία της Αστρονομίας θα ξαναγραφούν γιατί έχουμε τώρα 8 κλασσικούς πλανήτες και 3 νάνους πλανήτες.

Τα τρία αυτά σώματα θα είχαν ταξινομηθεί στους πλανήτες αν είχε γίνει δεκτή η πρώτη πρόταση της Ένωσης, που παρουσιάστηκε την περασμένη Τετάρτη. Όριζε πλανήτη κάθε σφαιρικό σώμα που περιφέρεται γύρω από τον Ήλιο. Οι πλανήτες σε αυτή την περίπτωση θα ήταν τουλάχιστον 12 και πιθανώς δεκάδες ακόμα.

Όμως αστρονόμοι που συμμετείχαν στο συνέδριο και δεκάδες άλλοι έστειλαν επιστολές και email διαμαρτυρόμενοι ότι ένας πλανήτης πρέπει να είναι το κυρίαρχο σώμα στη γειτονιά του.

"Η επιστημονική κοινότητα έχει συνειδητοποιήσει ότι η ταξινόμηση που χρησιμοποιήθηκε για τον Πλούτωνα επί 75 χρόνια δεν ήταν σωστή", ανέφερε ο Gonzalo Tancredi του Πανεπιστημίου του Μοντεβίδεο στην Ουρουγουάη. Ο Tancredi ήταν μέλος της ομάδας που πίεσε για να αλλάξει το αρχικό σχέδιο για τον καθορισμό, το οποίο είχε περιλάβει τον Πλούτωνα ως πλανήτη (αν και είναι μικρότερος της Σελήνης) και ενδεχομένως εκατοντάδες άλλα παγωμένα αντικείμενα. "Είμαι αρκετά ευτυχής", τόνισε ο Tancredi.

Στο τραπέζι τελευταία είχαν πέσει τρία ονόματα: νάνοι πλανήτες, πλανητοειδείς ή πλουτώνια αντικείμενα σε μια προσπάθεια να μην χάσει εντελώς το κύρος του ο Πλούτωνας, που ανακαλύφθηκε το 1930 από τον Αμερικανό Clyde Tombaugh. Αλλά το ψήφισμα 6b, που τους ονομάζει "πλουτώνια αντικείμενα", δεν κέρδισε μεγάλη πλειοψηφία - έτσι κανένας δεν ξέρει πώς θα ονομαστούν. Η απόφαση θα αφεθεί πιθανώς σε μια επιτροπή της Διεθνούς Αστρονομικής Ένωσης.

Οι περισσότεροι 'νάνοι πλανήτες' θα ακολουθήσουν γιατί αναμένεται να ανακαλυφθούν κι άλλα παγωμένα σώματα μεσαίου βάρους στη ζώνη Kuiper, πέρα από τον Ποσειδώνα, αν και ένα ή δύο μπορεί να είναι αστεροειδείς όπως η Δήμητρα, που είχε ονομαστεί πλανήτης τον 19ο αιώνα αλλά αργότερα πέρασε στο κλαμπ των αστεροειδών.

Δυσνόητα ζητήματα

Αλλά για τους φαν του Πλούτωνα αυτός ίσως να γίνει η αναφορά ή το πρωτότυπο της νέας κλάσης των αντικειμένων. Μετά από κάποια σύγχυση, τα μέλη της IAU ενέκριναν  ένα ψήφισμα στο οποίο τονιζόταν ότι όλοι οι νάνοι πλανήτες πέρα από τον Ποσειδώνα θα ονομαστούν μετά από τον Πλούτωνα ή πλουτωνικοί. Αλλά δεν είναι και σίγουρο ποιά τελικά πρόταση θα ισχύσει.

Μερικά δυσνόητα ζητήματα με τον πρώτο καθορισμό για το τι είναι πλανήτης έχουν αποφευχθεί. Ένα άλλο σημείο που προκάλεσε έντονες διαφωνίες ήταν ότι ο Πλούτωνας και ο σύντροφός του Χάροντας θα λέγονταν διπλός πλανήτης. Αλλά αυτή η ιδέα απορρίφθηκε πανηγυρικά. Ο Χάροντας παραμένει φεγγάρι του Πλούτωνα.

Ήταν τόσο έντονη η ασυμφωνία μεταξύ των ειδικών, στην προσπάθεια να δημιουργηθεί ο πρώτος ορισμός για τους πλανήτες, ώστε οι οι αστρονόμοι αποφάσισαν τελικά να περιοριστούν στα σώματα του Ηλιακού Συστήματος και να μην συμπεριλάβουν στον ορισμό τους δεκάδες πλανήτες που έχουν ανακαλυφθεί σε άλλα συστήματα του Γαλαξία μας.

"Νομίζω ότι ένα από τα προβλήματα με την αρχική πρόταση της επιτροπής ήταν, ότι προσπάθησαν να σιγουρευτούν τον ορισμό των αντικειμένων που θα βρεθούν στο μέλλον", λέει ο Mike Brown του Caltech, που ανακάλυψε το Xena.

Διφορούμενα συστήματα

Το νέο ηλιακό σύστημα

Τα ψηφίσματα άλλαζαν συνεχώς μέχρι το τελευταίο λεπτό. Μια πρόταση να αλλαχτεί η ονομασία 'νάνος πλανήτης' με πλανετίνο απορρίφθηκε, αλλά η διατύπωση άλλαξε για να αναγνωρίσει την ύπαρξη των δορυφόρων, που ήταν αγνοημένοι απρόσεκτα στο προηγούμενο σχέδιο.

Οι αστρονόμοι θα μπορούσαν να ανακαλύψουν κι έναν άλλο ολοκληρωμένο πλανήτη, ίσως μία παγωμένη σφαίρα στο μέγεθος του Άρη, που θα ήταν σε τροχιά πέρα από τον Πλούτωνα, ενώ θα μοιράζεται την τροχιά του μόνο με πολύ μικρότερες χιονόμπαλες.

"Δεν είναι αδύνατο να συμβεί", λέει ο Mark Bailey, αστρονόμος στο Armagh Παρατηρητήριο στη Βόρεια Ιρλανδία. Αλλά οι προσομοιώσεις του σχηματισμού πλανητών προτείνουν ότι είναι απίθανο, έτσι οι πιθανότητες είναι ότι η τελική αρίθμηση των πλανητών στο ηλιακό σύστημά μας θα είναι οκτώ.

Η Δήμητρα

Η Δήμητρα ή Ceres στα Λατινικά είχε ταξινομηθεί σαν πλανήτης όταν πρωτοανακαλύφθηκε από το Σικελό αστρονόμο πατέρα Giuseppe Piazzi το 1801. Άλλες ανακαλύψεις όμως οδήγησαν τους αστρονόμους να την υποβιβάσουν σε αστεροειδή. Η μέση διάμετρός της είναι 950 km, διογκωμένη ελαφρώς στον ισημερινό. Βρίσκεται πέρα από τον Άρη περισσότερο από 400 εκατομμύρια χλμ από τον ήλιο.

Το διαστημικό σκάφος της NASA Dawn έχει θέσει ως στόχο του να επισκεφτεί τη Δήμητρα το 2015. Το Dawn πρόκειται να πετάξει το προσεχές έτος (2007) και θα χρησιμοποιήσει μια ιοντική μηχανή για να επισκεφτεί τον αστεροειδή Vesta το 2011, και τη Δήμητρα το 2015.

Αντιδράσεις για την απόφαση

Αλλά η αστρονομική κοινότητα δεν είναι ενωμένη για τον πρόσφατο υποβιβασμό του Πλούτωνα σε πλανήτη-νάνο του ηλιακού συστήματος. Πέρα από τις ουσιαστικές διαμαρτυρίες, υπάρχει ένα διαδικαστικό ατόπημα: στην τελική ψηφοφορία συμμετείχαν μόνο 424 από τους 2.500 συνέδρους, αφού οι υπόλοιποι είχαν φύγει νωρίτερα από την Πράγα.

Περισσότερο ενοχλημένοι έδειξαν, όπως είναι λογικό, οι υπεύθυνοι της αποστολής New Horizons της NASA στον Πλούτωνα. "Aυτό που έκαναν είναι επιστημονικά γελοίο και παράλογο. Ο Πλούτωνας είναι κανονικός πλανήτης, με σύννεφα, κλίμα και γεωλογικά χαρακτηριστικά", τόνισε ο Αμερικανός επιστήμονας Alan Stern.

Ο ίδιος τονίζει πως η Γη, ο Άρης, ο Δίας και ο Ποσειδώνας έχουν εξίσου ακανόνιστα ελλειπτικές τροχιές με τον Πλούτωνα, ενώ διαμαρτύρεται ότι δεν μπόρεσε να ψηφίσει στην Πράγα.

Στο ίδιο μήκος κύματος κινήθηκε και ο Aυστραλός αστρονόμος Simon Johnoston.: "Mία εβδομάδα πριν θεωρούσαμε πως είχαμε 12 πλανήτες στο ηλιακό σύστημα, αφού στους 9 παλιούς πλανήτες προσθέσαμε τον μεγάλο αστεροειδή Δήμητρα, τον δορυφόρο του Πλούτωνα Xάροντα και τον μακρινό αστεροειδή 2003 UB313. Ξαφνικά βρεθήκαμε με 8".

Επικριτικοί για το... αστρονομικό πραξικόπημα της Πράγας ήταν και οι επιστήμονες του Πανεπιστημίου Tζον Xόπκινς, χαρακτηρίζοντας «θολή και συγκρουσιακή» την απόφαση της συνέλευσης.

Για πολλούς «ηθικός αυτουργός» όλης αυτής της ανακατωσούρας είναι ο Aμερικανός αστρονόμος Mάικ Mπράουν, που ανακάλυψε τη «Zίνα», τον 10ο πλανήτη του ηλιακού συστήματος με την προσωρινή επιστημονική ονομασία 2003 UB313. Tο συγκεκριμένο ουράνιο σώμα έχει μεγαλύτερη διάμετρο από τον Πλούτωνα (περίπου 3.000 χιλιόμετρα).

Αλλαγή του ονόματος

Και σαν να μην έφτανε που εξοστρακίστηκε από το κλαμπ των πλανητών, έχασε και το όνομά του. Η Διεθνής Αστρονομική Ένωση αποφάσισε ότι το μικρό παγωμένο σώμα δεν αξίζει το μυθικό του όνομα και θα πρέπει να αποκαλείται απλά 134330.

Επεκτείνοντας την εφαρμογή του νέου ορισμού για τους πλανήτες στην ταξινόμηση των σωμάτων του Ηλιακού Συστήματος, το Κέντρο Ελασσόνων Πλανητών, μια επιτροπή της Αστρονομικής Ένωσης, έκρινε ότι ο πρώην πλανήτης πρέπει να έχει την ίδια μεταχείριση με τους 136.562 αστεροειδής και άλλα σώματα που περιφέρονται γύρω από τον Ήλιο.

Και φυσικά θεωρούνται περιττά πλέον και τα ονόματα των φεγγαριών του πρώην Πλούτωνα και νυν 134330, .του Χάροντα, της Νυκτός και της Ύδρας. Από τώρα θα ονομάζονται 134340 Ι, ΙΙ και ΙΙΙ αντίστοιχα, ως μέλη ενός κοινού συστήματος σωμάτων.

Η Αστρονομική Ένωση καταρτίζει τώρα τον πρώτο κατάλογο των «πλανητών νάνων», που θα περιλαμβάνει τον Πλούτωνα, τον μεγάλο αστεροειδή Δήμητρα και το ακόμα πιο μακρινό αντικείμενο 2003 UB313, μεγαλύτερο από τον Πλούτωνα και γνωστό με την ανεπίσημη ονομασία Ζίνα.