Κολοσσιαίες δομές αποκαλύπτει ένας νέος τρισδιάστατος χάρτης του σύμπαντος

Πηγή: New Scientist, 15 Μαΐου 2006

Γιγαντιαίες δομές με μήκος που φτάνει πάνω από 1 δισεκατομμύριο έτη φωτός έχουν αποκαλυφθεί από δύο νέους χάρτες που δείχνουν την κατανομή των γαλαξιών στον Κόσμο. Οι ενημερωμένοι άτλαντες υποστηρίζουν ακόμα περισσότερο την ιδέα ότι ο Κόσμος εξουσιάζεται από τη σκοτεινή ύλη και την σκοτεινή ενέργεια.


Το τηλεσκόπιο SDSS των 2.5 μέτρων στα Απάχια Όρη του Νέου Μεξικού

Και οι δύο μελέτες χρησιμοποίησαν τα στοιχεία από την Ψηφιακή Έρευνα του Ουρανού Sloan (με το τηλεσκόπιο SDSS στο Νέο Μεξικό) για να συλλέξουν το χρώμα και τη θέση στον ουρανό περισσότερων από ένα εκατομμύριο γαλαξιών. Αλλά προκειμένου να γίνει κατανοητή η κατανομή των γαλαξιών σε τρεις διαστάσεις, οι ερευνητές πρέπει επίσης να ξέρουν και την απόσταση μεταξύ του κάθε γαλαξία και της γης.

Κι αυτό μπορεί να γίνει συλλέγοντας το φάσμα του κάθε γαλαξία για να δούμε πώς η διαστολή του σύμπαντος μεταβάλει το μήκος κύματος του φωτός του, καθώς ταξιδεύουν προς τη γη, αλλά ο τρόπος αυτός θα κρατούσε πολύ χρόνο και θα κόστιζε αρκετά.

Όμως οι ομάδες που παρήγαγαν τους νέους χάρτες βρήκαν έναν εύκολο - αυτόματο - τρόπο να βρουν τις αποστάσεις εκατοντάδων χιλιάδων γαλαξιών χωρίς να πρέπει να συλλεχθούν όλα αυτά τα φάσματα. Αυτές οι ομάδες εξέτασαν μια κατηγορία φωτεινών, πολύ παλαιών γαλαξιών - που λέγονται φωτεινοί ερυθροί γαλαξίες - που ξέρουμε καλά τα αληθινά τους χρώματα. Οι διαστρεβλώσεις στο χρώμα τους επομένως μετριούνται εύκολα, που σημαίνει ότι  μπορεί να ληφθούν οι αποστάσεις τους από τη Γη.

Οι ερυθροί γαλαξίες είναι νεκροί και από τους παλαιότερους σε ολόκληρο το σύμπαν, όπου όλα τα άστρα τους 'κάηκαν' και έσβησαν γρήγορα ενώ έχουν παραμείνει μόνο οι απαρχαιωμένοι ερυθροί αστέρες. Είναι μεν οι πιο ερυθροί γαλαξίες, αλλά επιπλέον είναι και οι φωτεινότεροι, ορατοί από μεγάλες αποστάσεις.

Μια από τις ομάδες, που καθοδηγείται από τον Chris Blake του πανεπιστημίου της Βρετανικής Κολούμπια στον Καναδά, έχει δημιουργήσει το μεγαλύτερο χάρτη των ουρανών που έγινε ποτέ. Περιλαμβάνει περισσότερους από ένα εκατομμύριο γαλαξίες και ο απώτατος βρίσκεται σε περισσότερο από 5 δισεκατομμύρια έτη φωτός από τη γη.

Η άλλη ομάδα, που καθοδηγήθηκε από το Nikhil Padmanabhan στο πανεπιστήμιο Princeton στις ΗΠΑ εξέτασε 600.000 ερυθρούς γαλαξίες που καλύπτουν μια παρόμοια περιοχή - το ένα δέκατο του ουρανού. Αλλά και οι δύο τελικοί χάρτες στηρίζονται σε μόνο 10.000 φασματικές μετρήσεις.

Εκπαιδευμένος αλγόριθμος

Η ομάδα του Padmanabhan χρησιμοποίησε τις μετρήσεις των φωτεινών κόκκινων γαλαξιών για να βαθμολογήσει το συσχετισμό μεταξύ του χρώματος των γαλαξιών και της απόστασης.

Για να παραγάγουν τον χάρτη του "ενός εκατομμυρίου γαλαξιών", ο Adrian Collister και ο Ofer Lahav, του πανεπιστημίου του Καίμπριτζ, "εκπαίδευσαν" έναν αλγόριθμο σε υπολογιστή για να μάθουν για 10.000 γαλαξίες - τις συντεταγμένες τους, τα χρώματα και τις αποστάσεις τους από τη γη - και να βρουν αργότερα τις κατά προσέγγιση αποστάσεις των άλλων γαλαξιών, βασισμένες στα στοιχεία του SDSS.

"Το αξιοσημείωτο είναι ότι εμείς με αυτήν την τεχνική χρησιμοποιούμε μόνο τα χρώματα και τις θέσεις των 10.000 γαλαξιών και εν συνεχεία παίρνουμε τις αποστάσεις για περισσότερα από 1 εκατομμύριο αντικείμενα," λέει ο Lahav, της ομάδας αστροφυσικής στο πανεπιστημιακό Κολέγιο.

Και οι δύο ομάδες ήταν σε θέση να προσδιορίσουν τα μαθηματικά μοτίβα στη κατανομή των γαλαξιών σε όλο τον Κόσμο, κάτι που έδειξε την παρουσία μεγάλων δομών. "Είναι μία από τις πρώτες ανιχνεύσεις δομών που είναι τόσο μεγάλες", σχολιάζει ο Padmanabhan. "Στη μόνη άλλη θέση που έχουν ανιχνευθεί είναι στο Κοσμικό Υπόβαθρο Μικροκυμάτων", τη μεταλαμπή της Μεγάλης Έκρηξης.

Έτσι αυτός συνεχίζει, με τη σύγκριση των δομών στο υπόβαθρο, από την εποχή που ο Κόσμος ήταν ηλικίας λίγων εκατοντάδων χιλιάδων ετών, με εκείνες από τις νέες έρευνες, που ανήκουν σε μια εποχή που ο Κόσμος ήταν περίπου 8 δισεκατομμυρίων ετών. Τελικά οι ερευνητές μπορούν να αξιολογήσουν τις θεωρίες για το πώς εξελίχθηκε ο κόσμος.

Και οι δύο μελέτες επιβεβαιώνουν ότι η κατανομή των γαλαξιών και οι δομές του Κόσμου ταιριάζουν πολύ καλά με τα μοντέλα στα οποία η κανονική ύλη αποτελεί λίγα μόνο τοις εκατό του Κόσμου, ενώ το ένα τέταρτο καταλαμβάνεται από τη σκοτεινή ύλη και το υπόλοιπο από τη σκοτεινή ενέργεια.

"Με τις νέες μετρήσεις, υπήρχε πιθανότητα να βρούμε ένα Σύμπαν που να μην εξουσιάζεται από τη σκοτεινή ύλη και τη σκοτεινή ενέργεια," λέει ο Uros Seljak, από το Princeton. "Αντίθετα, η καθιερωμένη θεωρία πέρασε μια νέα δοκιμή με τα χρώματα".

Κοσμικά ηχητικά κύματα

Και οι δύο ομάδες ανίχνευσαν επίσης στους χάρτες τους, την σφραγίδα των κοσμικών ηχητικών κυμάτων, που απελευθερώθηκαν αμέσως μετά από το big bang. Τα στοιχεία των κυμάτων, που θεωρούνται ότι έχουν παγιδευτεί από την πυκνή ομίχλη του αερίου και των φωτονίων του πρόωρου σύμπαντος, αναφέρθηκαν αρχικά πέρυσι από την ομάδα του SDSS και της Έρευνας της ερυθρής μετατόπισης των γαλαξιών του Πεδίου των 2 μοιρών.

"Μπορούμε να ανιχνεύσουμε την σφραγίδα αυτών των ηχητικών κυμάτων στη κατανομή των γαλαξιών. Είναι η ηχώ μιας αρκετά αξιοπρόσεκτης εποχής του σύμπαντος, που εμφανίστηκε σε λιγότερο από 300.000 χρόνια μετά από τη Μεγάλη Έκρηξη, όταν το σύμπαν ήταν τόσο καυτό και πυκνό που τα άτομα του υδρογόνου ιονίστηκαν σε πρωτόνια και ηλεκτρόνια", εξηγεί ο Blake.

Οι διαφορές στη γαλαξιακή κατανομή, που αποτελούν τις ορατές  δομές μεγάλης κλίμακας, συσχετίζονται άμεσα με τις διαφοροποιήσεις στη θερμοκρασία του Κοσμικού Υποβάθρου Μικροκυμάτων, που απεικονίζει τις κυματώσεις στον πυκνό πρώιμο Κόσμο και οι οποίες έχουν μετρηθεί με μεγάλη ακρίβεια από πειράματα με ειδικά μπαλόνια και το δορυφόρο WMAP.

Το αποτέλεσμα είναι ένας φυσικός "κανόνας" που σχηματίζεται από τις κανονικές κυματώσεις (μερικές φορές λέγονται και "βαρυονικές κυματώσεις",  - τα βαρυόνια είναι η συνηθισμένη ύλη), οι οποίες επαναλαμβάνονται κατά διαστήματα περίπου 450 εκατομμυρίων ετών φωτός.

Οι επιστήμονες έχουν διαπιστώσει ότι οι κυματισμοί από τα ηχητικά κύματα αυξάνουν ελαφρώς την πιθανότητα να βρίσκονται και οι γαλαξίες 450 εκατομμύρια έτη φωτός μακριά ο ένας από τον άλλο. Αυτή η απόσταση είναι ένας τέτοιος "κανόνας", που θα μπορούσε να βοηθήσει τους αστρονόμους να χαρτογραφήσουν την ιστορία διαστολής του κόσμου και να αξιολογήσουν την ακρίβεια των μετρήσεων  των αστρονομικών αποστάσεων.

Οι νέες μελέτες είναι οι πρώτες που ανιχνεύουν κύματα τόσο μακριά από τη γη. "Μετρώντας με αυτόν τον "τυποποιημένου κανόνα" στις διαφορετικές εποχές έχουμε ένα από τα καλύτερα εργαλεία για τη μελέτη της σκοτεινής ενέργειας, το συστατικό της σύγχρονης κοσμολογίας που καταλαβαίνουμε πολύ λίγο", λέει ο David Schlegel, ένα άλλο μέλος της ομάδας του Padmanabhan στο Εθνικό Εργαστήριο Lawrence στο Μπέρκλευ.

j

Δείτε και τα σχετικά άρθρα
Τα κύματα από το Big Bang βρίσκονται στη δομή των γαλαξιών
Ο μεγαλύτερος χάρτης του σύμπαντος επιβεβαιώνει τη σκοτεινή ενέργεια
Το Σύμπαν είναι παγιδευμένο στον ιστό του
Ο κοσμικός χορός των μακρινών γαλαξιών