Το διαστημικό τηλεσκόπιο συγκινεί τον κόσμο μετά από 15 χρόνια λειτουργίας

Πηγή: Βήμα, Μάιος 2005

Λίγες ημέρες πριν από τη συμπλήρωση 15χρόνων από τότε που τέθηκε σε τροχιά το διαστημικό τηλεσκόπιο Hubble, στις 24 Απριλίου, η αδιαλλαξία της NASA φάνηκε να κάμπτεται. Ο νέος διοικητής της Mike Griffin ανακοίνωσε ότι προτίθεται να επανεξετάσει την απόφαση του προκατόχου του να μην πραγματοποιηθεί αποστολή συντήρησης του τηλεσκοπίου, η οποία ουσιαστικά το καταδικάζει σε πρόωρη λήξη της σταδιοδρομίας του το 2007. Η αμερικανική διαστημική υπηρεσία δίνει ξαφνικά την εντύπωση ότι φοβάται πως ο εντυπωσιακός απολογισμός των 15 χρόνων της δραστηριότητας του Hubble έχει αρχίσει να στρέφεται εναντίον της.

Από τη στιγμή της ανακοίνωσης της απόφασης του προκατόχου του Griffin οι επιστήμονες δεν έχουν πάψει να αντιπαραβάλλουν τον κατάλογο των επιτευγμάτων που έγιναν δυνατά χάρη στο Hubble στην "αγνωμοσύνη" της NASA. Οπωσδήποτε η υπεροχή του έναντι των γήινων ομολόγων του, η οποία οφειλόταν στο γεγονός ότι βρίσκεται σε τροχιά έξω από τη σκόνη και τις αναταράξεις της ατμόσφαιρας, δεν ισχύει πια μετά την ενίσχυση και τη βελτίωση των τελευταίων. Το Hubble ωστόσο παραμένει αξεπέραστο στο πεδίο της υπεριώδους ακτινοβολίας, την οποία και είναι το μόνο ικανό να διερευνήσει. Αυτό παρ' ότι εξακολουθεί να πάσχει από κάποιον βαθμό μυωπίας, η οποία πλέον δεν έχει καμία σχέση με το κατασκευαστικό ελάττωμα που είχε προκαλέσει τη θεαματική επισκευή του το 1993.

Τα επιτεύγματα

Εκτός από την εξερεύνηση του ηλιακού μας συστήματος, το Χαμπλ συνεισέφερε ακόμη περισσότερο στη γνώση μας για το μακρινό Σύμπαν. Παρά τις σπουδαίες και πολυάριθμες επισκέψεις του στους γειτονικούς μας πλανήτες, έχει επιβληθεί κυρίως για τη συμβολή του στην αξιολόγηση του μεγέθους του Σύμπαντος χάρη στο περίφημο "deep field", το ισχυρό βάθος πεδίου του, το οποίο του επέτρεψε να επιτύχει την πιο διεισδυτική απεικόνιση του ορατού Σύμπαντος, την ανίχνευση των σουπερνόβα, των πανίσχυρων εκρήξεων των άστρων, και των σημάτων των Κηφίδων, των μακρινών άστρων μεταβλητής φωτεινότητας. Κατά την άποψη του αστροφυσικού Τριν Σουάν Τουάν του Πανεπιστημίου της Βιρτζίνια, η συνεισφορά αυτή καθιστά τη θέση του Hubble σε τροχιά "μια στιγμή εξίσου αποφασιστική για την αστρονομία με αυτή κατά την οποία ο Γαλιλαίος έστρεψε το πρώτο τηλεσκόπιο προς τον ουρανό το 1609".

Είτε προβαίνουν σε διθυραμβικά σχόλια είτε εμφανίζονται περισσότερο συγκρατημένοι για τη δραστηριότητα του - της οποίας το συνολικό κόστος αξιολογήθηκε στο αστρονομικό ποσό των 6 δισ. δολαρίων -, οι αστρονόμοι συμφωνούν στο ότι η επανάσταση που έφερε το Hubble δεν περιορίζεται στο αυστηρό πεδίο της γνώσης. "Σε 15 χρόνια έφερε τα επάνω κάτω στην αστρονομία επιβάλλοντας την εικόνα" συνοψίζει ο Αλεν Σιρού, διευθυντής σύνταξης του μηνιαίου περιοδικού "Ciel et Espace".

Ο διάδοχος

Ο διάδοχος του σημερινού διαστημικού τηλεσκοπίου δεν θα έχει την τύχη να φέρει ένα τόσο υψηλού κύρους όνομα όπως αυτό του αμερικανού αστρονόμου Εντουιν Χαμπλ, ο οποίος διατύπωσε πρώτος, το 1929, τη θεωρία της διαστολής του Σύμπαντος. Θα πρέπει να αρκεστεί σε αυτό του James Webb, διοικητή της NASA τη δεκαετία του 1960, υπευθύνου για τη διεξαγωγή του προγράμματος Απόλλων. "Σε τέτοιους καιρούς περικοπών όμως ίσως το να έχει το όνομα ενός αρχηγού της NASA να προσφέρει περισσότερες εγγυήσεις επιβίωσης", σχολιάζει ένας αστρονόμος.

Λόγω των περικοπών θα είναι λιγότερο δαπανηρό από τον προκάτοχο του, απόφαση η οποία έχει επίσης ως στόχο να διευκολύνει την τήρηση των προθεσμιών κατασκευής του (το Hubble είχε τεθεί σε τροχιά δέκα χρόνια μετά την προβλεπόμενη ημερομηνία). Γνωρίζοντας ότι το Χαμπλ οδεύει μάλλον προς το πρόωρο τέλος του, το Διαστημικό Τηλεσκόπιο Τζέιμς Γουέμπ (JWST) δεν έχει άλλη επιλογή από το να είναι ακριβές στην ώρα του αν δεν θέλει να αφήσει έρημους τους ουρανούς.

Τον Αύγουστο του 2011 θα πρέπει να βρεθεί στο δεύτερο σημείο Λαγκράνζ, σε απόσταση 1,5 εκατ. χιλιομέτρων από τη Γη. Πρόκειται για μια περιοχή όπου οι δυνάμεις της βαρύτητας της Γης και του Ηλίου εξισορροπούν και είναι προστατευμένη από τα παράσιτα φώτα τους και από αυτό της Σελήνης. Εκεί το τηλεσκόπιο James Webb θα συνυπάρχει με τον δορυφόρο WMAP, διάσημο για τη χαρτογράφηση της απολιθωμένης ακτινοβολίας του Σύμπαντος, την απεικόνιση δηλαδή του κόσμου σε εμβρυϊκή κατάσταση 380.000.

Η αποστολή

To JWST θα προσπαθήσει να δει αρκετά μακριά, στα βάθη του Σύμπαντος. Για τον λόγο αυτόν θα είναι εξοπλισμένο με ένα κάτοπτρο διαμέτρου έξι μέτρων, τέσσερα μέτρα μεγαλύτερο από αυτό του Χαμπλ. Για να εκτελέσει την αποστολή που του έχει αναθέσει η NASA στο πλαίσιο του προγράμματος «Origin», το οποίο έχει ως στόχο τη διερεύνηση των συνθηκών σχηματισμού του κόσμου μας, θα ασχοληθεί με την παρατήρηση ολόκληρης της κλίμακας της υπέρυθρης ακτινοβολίας. Οι εικόνες του ενδέχεται, δηλαδή, να είναι λιγότερο θεαματικές και όμορφες από αυτές του προκατόχου του, θα μας αποζημιώσουν όμως από την άποψη του επιστημονικού ενδιαφέροντος.

Η υπέρυθρη ακτινοβολία μπορεί να διαπεράσει τους κόκκους της σκόνης που «μπλοκάρουν» το ορατό φως και την υπεριώδη ακτινοβολία. Το τηλεσκόπιο James Webb αναμένεται λοιπόν να παίξει τον ρόλο ενός παπαράτσι του Διαστήματος, πολύ πιο αδιάκριτου από τον προκάτοχο του. Το βλέμμα του θα μπορέσει να βυθιστεί στα απόκρυφα σημεία των αστρικών «βρεφοκομείων», εκεί όπου οι κουρτίνες από σκόνη και αέρια αποθάρρυναν τον Χαμπλ, και αναμένεται να απαθανατίσει ακτινοβολίες από την πρώτη νεότητα του Σύμπαντος.

Η  Το διαστημικό τηλεσκόπιο συμπληρώνει 15 χρόνια σε τροχιά και οι 700.000 φωτογραφίες που έχει στείλει αποδεικνύουν ότι η αστρονομία μπορεί να είναι και θεαματική επιστήμη. Ο διάδοχος του θα βλέπει πιο μακριά αλλά όχι τόσο ωραία