Η διέλευση του Ερμή ανάμεσα στη Γη και στον Ήλιο

Από σελίδα του SpaceWeather.com, 4 Μαΐου 2003

Στις 7 Μαΐου 2003 και ημέρα Τετάρτη, ο πλανήτης Ερμής θα διέλθει ακριβώς ανάμεσα στον ήλιο και τη Γη. Είναι το πρώτο από τα δεκατέσσερα τέτοια γεγονότα, που ονομάζονται διελεύσεις του Ερμή, που θα εμφανιστούν αυτόν τον αιώνα. Οι παρατηρητές του ουρανού στην Ευρώπη, την Ασία, και την Αφρική, δηλαδή στα δύο τρίτα της Γήινης σφαίρας, θα δουν τουλάχιστον ένα μέρος του περάσματος του Ερμή μπροστά από τον ήλιο. Η διέλευση θα αρχίσει στις  5:13 (UT), η οποία θα γίνει αμέσως πριν από το ηλιοβασίλεμα στα νησιά Φίτζι και τη Νέα Ζηλανδία. Θα τελειώσει αμέσως μετά από την ανατολή στη Νότια Αμερική, στις 10:32 UT.

Η διέλευση θα είναι ορατή πάνω από ένα μεγάλο μέρος της ίδιας περιοχής που θα γίνει η διέλευση της Αφροδίτης την επόμενη χρονιά. Ο μικροσκοπικός δίσκος του Ερμή απαιτεί για να παρατηρηθεί να υπάρχει κάποιο τηλεσκόπιο, αλλά η Αφροδίτη θα είναι ορατή ακόμη και με γυμνό οφθαλμό. Και στις δύο περιπτώσεις, εν τούτοις,  είναι απολύτως απαραίτητη η κατάλληλη προστασία των ματιών από το καταστρεπτικό φως του ήλιου.

Ο διελαύνων Ερμής θα έχει μια φαινόμενη διάμετρο μόνο 12.0 δεύτερα του τόξου ή περίπου το 1/160 οστό της διαμέτρου του ήλιου.

Μόνο ο Ερμής και η Αφροδίτη, οι δύο εσωτερικοί πλανήτες του ηλιακού συστήματος, μπορούν να περάσουν μεταξύ της Γης και του ήλιου. Στο δέκατο έβδομο αιώνα, οι επιστήμονες συνειδητοποίησαν ότι οι διελεύσεις θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για τον καθορισμό μιας, ανεπαρκώς ακόμα, ουσιαστικής ποσότητας: την απόστασή μας από τον ήλιο.

Αν και οι επιστήμονες θεωρούν αυτά τα γεγονότα ότι δεν ενδιαφέρουν πια και τόσο, αυτοί θα χρησιμοποιήσουν τις επερχόμενες διελεύσεις για να βαθμολογήσουν τα όργανα στους δορυφόρους, που ελέγχουν τον ήλιο. Και ενώ οι διελεύσεις μας λένε λίγα για τον Ερμή και την Αφροδίτη, η ανακάλυψη ενός πλανήτη που διέρχεται από το γειτονικό του άστρο έχει δώσει στους αστρονόμους ένα σημαντικό εργαλείο για την εξερεύνηση άλλων μακρινών ηλιακών συστημάτων.

Ένας μεταθανάτιος θρίαμβος

Δεδομένου ότι ο Ερμής περνά μεταξύ της Γης και του ήλιου κάθε τέσσερις μήνες (τρεις φορές το χρόνο), λίγες φορές βρίσκεται ακριβώς ανάμεσα στον ήλιο και τη Γη. Και ο Κλαύδιος Πτολεμαίος και ο Νικόλος Κοπέρνικος είχαν εξετάσει τη δυνατότητα των διελεύσεων του Ερμή και της Αφροδίτης, αλλά ο Ιωάννης Κέπλερ  ήταν ο πρώτος που έκανε συγκεκριμένες προβλέψεις. Ο Κέπλερ παρατήρησε ότι ο Ερμής θα περνούσε μπροστά από τον ήλιο στις 7 Νοεμβρίου του 1631 και, προς έκπληξή του, είδε ότι και η Αφροδίτη θα έκανε το ίδιο πράγμα έναν μήνα αργότερα. Προειδοποίησε τους αστρονόμους για τα γεγονότα αυτά και τους ενθάρρυνε να τα παρατηρήσουν, αλλά δυστυχώς πέθανε προτού να εκπληρωθούν οι προβλέψεις του.

Το συγκεκριμένο πρωινό λοιπόν, ο Γάλλος αστρονόμος Pierre Gassendi παρατήρησε τη διέλευση του Ερμή από το διαμέρισμα του στο Παρίσι. Χρησιμοποίησε ένα τηλεσκόπιο για να προβάλει μια ενισχυμένη εικόνα του δίσκου του ήλιου πάνω σε μια χάρτινη οθόνη σε ένα σκοτεινό δωμάτιο. Περίπου πέντε ώρες πριν το χρόνο που είχε προβλέψει ο Κέπλερ, ο Gassendi είδε κάτι μεταξύ των σύννεφων που έμοιαζε με μια πολύ μικρή ηλιακή κηλίδα. Θα μπορούσε άραγε αυτή η μικροσκοπική μαύρη κουκίδα -- διαμέτρου περίπου μόνο το ένα εκατοστό της διαμέτρου του ήλιου -- να είναι ο Ερμής; Το βαθμιαίο προοδευτικό πέρασμα της κουκίδας πάνω από το δίσκο του ήλιου δεν άφησε καμιά αμφιβολία.

"Ο πανούργος Θεός είχε επιδιώξει να εξαπατήσει τους αστρονόμους με το να περάσει ο Ερμής πάνω από τον ήλιο λίγο νωρίτερα από ό,τι αναμενόταν", έγραψε αργότερα ο Gassendi. "Τον ανακάλυψα, και τον είδα εκεί όπου κανένας άλλος δεν τον είχε δει έως τώρα". Τον επόμενο μήνας έψαξε για τη διέλευση της Αφροδίτης αλλά απέτυχε να την δει. Τώρα ξέρουμε ότι εμφανίστηκε μερικές ώρες αργότερα από ό,τι είχε προβλεφθεί και η διέλευση δεν ήταν ορατή από την Ευρώπη.

Εκτός από την ιδιότητα του πιο κοντινού πλανήτη στον ήλιο, ο Ερμής είναι ο δεύτερος μικρότερος πλανήτης του ηλιακού μας συστήματος, με πρώτο τον απομακρυσμένο Πλούτωνα. Ελάχιστα μεγαλύτερος της Σελήνης περιστρέφεται γύρω από τον ήλιο μια φορά κάθε 88 ημέρες και έχει μια τέτοια αργή περιστροφή γύρω από τον άξονα του που μια ημέρα στον Ερμή είναι μεγαλύτερη χρονικά από το έτος του (δηλ. χρόνος που απαιτείται για να γυρίσει γύρω από τον ήλιο). Έτσι η διάρκεια μιας ημέρας του Ερμή είναι 176 δικές μας

Η εγγύτητα του Ερμή με τον ήλιο είναι υπεύθυνη για την χαρακτηριστική επιφάνειά του, που είναι εντελώς καλυμμένη με κρατήρες. Λόγω της πολύ μεγάλης βαρυτικής έλξης του ήλιου προσελκύει πολλούς κομήτες και αστεροειδείς που αναπόφευκτα πέφτουν στην επιφάνεια του Ερμή. Στο αφήλιο, ο Ερμής φθάνει σε μια θερμοκρασία 285°C ενώ κατά τη διάρκεια του περιηλίου ξεπερνά τους 430°C (7.5 φορές τη μέγιστη θερμοκρασία που έχει καταγραφεί ποτέ στην επιφάνεια της γης: 57.7°C, στη Λιβύη, τον Σεπτέμβριο του 1922).

Σε αντίθεση, η θερμοκρασία φθάνει τη νύχτα στους -180°C που οφείλεται στην απουσία οποιασδήποτε ατμόσφαιρας. Η μόνη δορυφορική αποστολή στον Ερμή ήταν ο Mariner 10 που έκανε τρεις πτήσεις πάνω του Ερμή μεταξύ του Μαρτίου του 1974 και του Μαρτίου του 1975 όταν φωτογράφισε τη μισή επιφάνειά του.

Ένα από τα πιο κυρίαρχα χαρακτηριστικά γνωρίσματα που είδε ο Mariner 10 στον Ερμή είναι ένα οροπέδιο διαμέτρου 1300 km και πιθανότατα οφείλεται σε μια σύγκρουση ενός αστεροειδή πλάτους 100 km που ταξίδευε με ταχύτητα 500.000 km/h.

Ο Mariner 10 ανίχνευσε ένα μεγάλο βαρυτικό πεδίο στον Ερμή, που σημαίνει ότι έχει μεγάλη πυκνότητα αλλά και ένα μαγνητικό πεδίο.

Το 2004 θα πετάξει προς τον Ερμή ένα νέο διαστημικό όχημα, το Messenger, και θα βρεθεί σε τροχιά γύρω από τον Ερμή τον Απρίλιο του 2009.

Η αποστολή του Messenger (MErcury Surface, Space ENvironment, GEochemistry, and Ranging mission) θα ελέγξει επί ένα χρόνο, μεταξύ των άλλων, την  απουσία σιδήρου από την επιφάνεια του Ερμή και την πιθανότητα της ύπαρξης ενός ρευστού πυρήνα.

Τα στοιχεία που θα συλλεχθούν, πιθανόν, θα απαντήσουν στα ερωτήματα σχετικά με την προέλευση της υψηλής πυκνότητας του Ερμή, την τεκτονική του ιστορία, τη σύσταση και τη δομή της επιφάνειάς του, την αραιή του ατμόσφαιρα, το μαγνητικό πεδίο του και τη φύση των παράξενων πολικών καλυμμάτων του πλανήτη.