Η ιστορία των υπερκαινοφανών με εικόνες

 

Oταν άστρα με πολλαπλάσια υλικά από του Ηλιου αναγκαστούν να εκραγούν, τότε η έκρηξη που επακολουθεί είναι ένα από τα πιο βίαια φαινόμενα στο Σύμπαν. Η έκρηξη αυτή ονομάζεται σουπερνόβα και έχει ως αποτέλεσμα την κυριολεκτική διάλυση του άστρου που την προκάλεσε. Μία τέτοια έκρηξη παρατηρήθηκε από την Κίνα το 1054 μ.Χ. Ήταν η επιθανάτια έκρηξη ενός τεράστιου γέρικου άστρου, στα τελευταία στάδια της ζωής του, το οποίο μετατράπηκε σε σουπερνόβα. Το άστρο αυτό βρισκόταν σε απόσταση 6.300 ετών φωτός και στη μεγαλύτερή του ένταση έλαμπε με την ισχύ 500 εκατομμυρίων ήλιων.

Στο σημείο εκείνης της έκρηξης τα σύγχρονα τηλεσκόπια μας έχουν αποκαλύψει ένα φωτεινό νεφέλωμα που μοιάζει με κάβουρα και γι' αυτό ονομάστηκε Νεφέλωμα Καρκίνος. Από τη μια άκρη στην άλλη έχει διάμετρο έξι ετών φωτός ή 57 τρισεκατομμυρίων χιλιομέτρων. Το νεφέλωμα αυτό συνεχώς διαστέλλεται όλο και πιο πολύ με μία ταχύτητα που φτάνει τα τέσσερα εκατομμύρια χιλιόμετρα την ώρα. Αν η διαστολή αυτή συνεχιστεί με τον ίδιο ρυθμό, τα υπολείμματα αυτά της σουπερνόβα θα φτάσουν στη Γη σε δύο περίπου εκατομμύρια χρόνια.

Η πιο πρόσφατη κοντινή έκρηξη σουπερνόβα παρατηρήθηκε το Φεβρουάριο του 1987 στο νότιο ουράνιο ημισφαίριο, στο Μεγάλο Νέφος του Μαγγελάνου και σε απόσταση 169.000 ετών φωτός από τη Γη μας. Αν λίγο πριν από την έκρηξη βρισκόμαστε σ' έναν πλανήτη εκεί κοντά, θα αντικρίζαμε ένα πραγματικά υπέροχο θέαμα. Στον γειτονικό μας αυτόν γαλαξία βρίσκεται το μεγαλύτερο φωτεινό νεφέλωμα που έχουμε παρατηρήσει στον ουρανό. Λόγω του σχήματός του ονομάζεται Νεφέλωμα Ταραντούλα, γιατί με λίγη φαντασία μοιάζει αρκετά με το είδος της αράχνης, της οποίας φέρει το όνομα. Χιλιάδες άστρα έχουν ήδη γεννηθεί κάτω από τις τεράστιες βαρυτικές πιέσεις που επικρατούν σε ορισμένες περιοχές του.

Πριν από 169.000 χρόνια ζούσε εκεί κοντά ένα γαλαζωπό άστρο με 65.000 φορές τον όγκο του Ηλίου και 25 φορές την μάζα του. Είχε ήδη ζήσει 20 περίπου εκατομμύρια χρόνια, σπαταλώντας απερίσκεπτα τα υλικά του, με αποτέλεσμα να βρίσκεται τώρα στο τελευταίο στάδιο της ζωής του, παρόλο που η εξωτερική του εμφάνιση δεν έδειχνε τίποτα για το πραγματικό δράμα που παιζόταν στον πυρήνα του. Βαθιά μέσα στο άστρο οι θερμοπυρηνικές του αντιδράσεις είχαν μεταστοιχειώσει το υδρογόνο σε ήλιο, το ήλιο σε άνθρακα, τον άνθρακα σε νέον και το οξυγόνο σε πυρίτιο και θείο. Oταν όμως το πυρίτιο άρχισε να μεταστοιχειώνεται σε σίδηρο, σε θερμοκρασία τριών δισεκατομμυρίων βαθμών Κελσίου, ο θάνατος του άστρου ήταν πλέον θέμα μερικών ωρών.

Oταν λοιπόν η σιδερένια καρδιά του άστρου άρχισε να συμπιέζεται, αυξάνοντας την θερμοκρασία στα τέσσερα δισεκατομμύρια βαθμούς, το τέλος ήρθε αστραπιαία. Σ' ένα κλάσμα του δευτερολέπτου ο εσωτερικός πυρήνας του άστρου κατέρρευσε ανεμπόδιστος προς το κέντρο με ταχύτητα 80.000 χιλιομέτρων το δευτερόλεπτο, ενώ η θερμοκρασία πλησίασε τα 100 δισεκατομμύρια βαθμούς. Κάτω απ' αυτές τις συνθήκες τα υλικά του πυρήνα εξοστρακίσθηκαν με τεράστια δύναμη, σχηματίζοντας ένα κρουστικό κύμα, το οποίο με ταχύτητα 30.000 χιλιομέτρων το δευτερόλεπτο ξεκίνησε, σαν μία απόκοσμη τεράστια μπουλντόζα, προς τα εξωτερικά στρώματα του άστρου, συντρίβοντας στο διάβα του τα διάφορα αστροϋλικά και μετατρέποντάς τα σε βαρέα χημικά στοιχεία, από το κοβάλτιο μέχρι το ουράνιο.

Μέσα σε μερικές μόνον ώρες το κρουστικό κύμα διέσχισε το εσωτερικό του άστρου και η τεράστια έκρηξη που επακολούθησε τα διέλυσε κυριολεκτικά, λάμποντας με τη συνολική ένταση 250 εκατομμυρίων Ήλιων. Ο συμπιεσμένος πυρήνας που άφησε πίσω του είχε ήδη μετατραπεί σε άστρο νετρονίων που περιστρεφόταν χίλιες σχεδόν φορές κάθε δευτερόλεπτο, φωτίζοντας με την ακτινοβολία του τα διαστελλόμενα αέρια της σουπερνόβα.

Το αρχικό άστρο ονομαζόταν Σαντούλικ 69-202 και στα τηλεσκόπιά μας είχε μια γαλαζωπή απόχρωση. Αυτού του είδους τα άστρα κανονικά δεν έχουν κανένα λόγο, για να εκραγούν σ' αυτήν τη φάση της ζωής τους. Μετά την αρχική όμως έκρηξη οι φωτογραφίες της γύρω περιοχής μας απεκάλυψαν δύο τεράστιους δακτυλίους αερίων που διαστέλλονταν με μεγάλη ταχύτητα. Ενώ το μυστήριο της έκρηξης μας απεκάλυψε τελικά με μια φωτογραφία το Διαστημικό Τηλεσκόπιο "Χάμπολ".

Στη φωτογραφία αυτή διακρίνουμε καθαρά έναν δακτύλιο αερίων που είχε αποχωρίσει από το άστρο πριν από την έκρηξη, όταν ήταν ακόμη στη φάση του Κόκκινου Γίγαντα. Η αποχώρηση όμως των εξωτερικών του αέριων στρωμάτων ανάγκασε το άστρο να υπερθερμανθεί, παρουσιάζοντάς μας έτσι μια γαλαζωπή απόχρωση αντί του αναμενόμενου κοκκινωπού χρώματος. Παρ' όλα αυτά ο πυρήνας του άστρου ήταν ήδη διαβρωμένος και η έκρηξη αποδείχτηκε τελικά αναπόφευκτη. Παρόλο όμως που έχουν περάσει πολλά χρόνια από την έκρηξη, το διαστελλόμενο νεφέλωμα δεν μας έχει επιτρέψει να διακρίνουμε ακόμη το περιστρεφόμενο πάλσαρ που άφησε πίσω της η σουπερνόβα.

Το υπόλειμμα μιας έκρηξης υπερκαινοφανούς. Στην εικόνα διακρίνεται τμήμα ενός νεφελώματος που δημιουργήθηκε από την έκρηξη ενός υπερκαινοφανούς αστέρα, πριν από 12.000 έτη. Υλικό του αστέρα εκτινάχθηκε με τεράστια ταχύτητα στο διάστημα και θα συνεχίσει να διαστέλλεται, έως ότου συγχωνευτεί πλήρως με το μεσοαστρικό αέριο, για να αποτελέσει το συστατικό της επόμενης γενιάς αστέρων.