Μια νέα ντετερμινιστική θεωρία ξεπηδά από τις παρατηρήσει του νομπελίστα φυσικού Gerard t'Hooft γύρω από τη συμπεριφορά των σωματιδίων - όπως τουλάχιστον τις ερμηνεύουν δύο από τους μεγαλύτερους μαθηματικούς της εποχής μας Μήπως ήρθε η ώρα να αναζητήσει η φιλοσοφία τους συγγενικούς δεσμούς της με την επιστήμη;

Πρέπει να πιστεύουμε στην ελεύθερη βούληση, δεν έχουμε άλλη επιλογή, είχε πει κάποτε ο συγγραφέας Isaac Bashevis Singer. Ίσως θα ήταν καλύτερα αν είχε πει: "Πρέπει να πιστεύουμε στην κβαντομηχανική, δεν έχουμε άλλη επιλογή". Αυτό τουλάχιστον υποστηρίζουν δύο νέες μελέτες που έκαναν μόλις την εμφάνιση τους.

Στις αρχές του Μαρτίου ένας νομπελίστας φυσικός τελειοποίησε τη θεωρία με την οποία υποστηρίζει ότι πίσω από τη φαινομενική αβεβαιότητα της θεωρίας της κβαντομηχανικής κρύβεται μια βαθύτερη, ντετερμινιστική πραγματικότητα. Μια εβδομάδα αργότερα δύο επιφανείς μαθηματικοί απέδειξαν ότι η θεωρία του έχεί πολύ σημαντικές συνέπειες εκτός της επίσημης: αν εγκαταλείψουμε την αβεβαιότητα της κβαντικής φυσικής, τότε πρέπει να εγκαταλείψουμε και την ιδέα ότι έχουμε ελεύθερη βούληση. Για τον λόγο αυτόν, αν και δεν μπορούν να αποδείξουν ότι κάνει λάθος, διαφωνούν με την άποψη του.

"Είναι εντυπωσιακό να βλέπουμε έναν από τους μεγαλύτερους φυσικούς της γενιάς μας να αντιπαρατίθεται με δύο από τους μεγαλύτερους μαθηματικούς στον κόσμο", λέει ο Hans Halvorson, φιλόσοφος της Φυσικής στο Πανεπιστήμιο του Πρίνστον.

Η κβαντομηχανική είναι ευρέως αποδεκτή από τους φυσικούς, παραμένει όμως γεμάτη παράδοξα τα οποία δεν έχουν λυθεί ποτέ. Για παράδειγμα, δεν μπορεί κανείς να ξέρεί ποιό ήταν το σπιν ενός σωματιδίου προτού αρχίσει να το παρατηρεί - η κβαντομηχανική λέει ότι είναι απροσδιόριστη. Ούτε μπορεί να προβλέψει το αποτέλεσμα ενός πειράματος, μπορεί μόνο να εκτιμήσει την πιθανότητα που θα έχει ένα συγκεκριμένο αποτέλεσμα.

"Η κβαντομηχανική λειτουργεί εξαιρετικά, δεν είναι όμως πλήρης", υποστηρίζει ο Gerard t'Hooft του Πανεπιστημίου της Ουτρέχτης της Ολλανδίας, ο οποίος βραβεύθηκε με το Νόμπελ το 1993 για τη μαθηματική θεμελίωση του μοντέλου της φυσικής των σωματιδίων. Ένα από τα βασικά ζητήματα που απασχολούν τον t'Hooft και άλλους φυσικούς είναι ότι ως τώρα, παρά τις τεράστιες προσπάθειες, δεν έχουν κατορθώσει να ενώσουν την κβαντική θεωρία με τη Γενική θεωρία της Σχετικότητας και την περιγραφή της για τη βαρύτητα.

Εδώ και περισσότερο από μία δεκαετία ο t'Hooft εξετάζει την ιδέα ότι υπάρχει μία κρυφή στιβάδα πραγματικότητας σε κλίμακες μικρότερες από το λεγόμενο μήκος Πλανκ, δηλαδή τα 10^-35 μέτρα, και έχει αναπτύξει ένα μαθηματικό μοντέλο για να την υποστηρίξει. Σε αυτό το επίπεδο, τονίζει, δεν μπορούμε να περιγράψουμε την πραγματικότητα με σωματίδια ή κύματα. Για τον λόγο αυτόν χρησιμοποιεί οντότητες τις οποίες ονομάζει καταστάσεις και οι οποίες έχουν ενέργεια. Στο μοντέλο του αυτές οι καταστάσεις συμπεριφέρονται προβλέψιμα, σύμφωνα με ντετερμινιστικούς νόμους και έτσι, θεωρητικά, μπορεί κανείς να τις  παρακολουθήσει.

Ουσιαστικά ο t'Hooft υποστηρίζει ότι, ενώ στην κβαντομηχανική τα σωματίδια φαίνονται να συμπεριφέρονται απρόβλεπτα, μπορούμε να προβλέψουμε τη συμπεριφορά τους αν ανιχνεύσουμε τις υποκείμενες καταστάσεις. Η θεωρία του έχει εντυπωσιάσει τους συναδέλφους του.

"Είναι μια πολύ ωραία θεωρία, η οποία μας διαφωτίζει για τον κόσμο στις μικρότερες κλίμακες¨", λέει ο Willem de Mink φυσικός στο Πανεπιστήμιο Τεχνολογίας στο Αϊντχόβεν. "Τα σημερινά πειράματα δεν μπορούν όμως να φθάσουν σε αυτές τις κλίμακες, επομένως η θεωρία μάλλον έχει προηγηθεί της εποχής".