Η καταγωγή και η εξέλιξη του Ανθρώπινου Γένους
Μέρος 3

Άρθρο, Απρίλιος 2005

Άνθρωπος ο όρθιος (Homo erectus)

Είναι η πιο εξελιγμένη μορφή ανθρώπου από τον Homo habilis και αυτό φαίνεται από τα σκελετικά του στοιχεία αλλά και από τον τρόπο ζωής του. Η πιο παλιά του ονομασία ήταν πιθηκάνθρωπος ο άλαλος και του είχε δοθεί γιατί τον είχαν φανταστεί - τον 19ο αιώνα - σαν τον συνδετικό κρίκο ανάμεσα στους ανθρώπους και τον πίθηκο. Αργότερα όμως ανακαλύφθηκαν όπως είδαμε κι άλλοι συνδετικοί κρίκοι. Έζησε πριν από 1.600.000 έως 400.000 χρόνια.

Ο πρώτος Homo erectus ανακαλύφθηκε το 1891 στο χωριό Τρινίλ της Ιάβας. Αργότερα βρέθηκαν πολλά απολιθώματα αυτού του είδους. Από αυτά διάσημος είναι ο Συνάνθρωπος του Πεκίνου (Sinanthropus pekinensis) με χωρητικότητα εγκεφάλου 1000  cm³ και αρκετά προχωρημένες ικανότητες. Ο Συνάνθρωπος του Πεκίνου γνώριζε τη φωτιά, σκάλιζε την πέτρα και είχε μάλλον συνείδηση του εαυτού του.

Ο Άνθρωπος των Πετραλώνων της Χαλκιδικής θεωρείται η πιο εξελιγμένη μορφή του Ανθρώπου του όρθιου. Για αυτό και για πολλά χρόνια θεωρείται Άνθρωπος του Νεάντερταλ. Μια άλλη άποψη θέλει τον Άνθρωπο των Πετραλώνων απόγονο του Όρθιου και πριν τον Νεάντερταλ.

 Τα αρχαιότερα δείγματα του βρέθηκαν στην Αφρική και γι αυτό συμπεραίνουμε ότι πρώτη του κοιτίδα ήταν εκεί. Αντικατέστησε τον Άνθρωπο τον επιδέξιο (Homo habilis) πριν 1,6 εκατ. χρόνια περίπου, και χρειάστηκαν περισσότερα από 1.000.000 χρόνια για να φθάσει σε όλες τις ηπείρους της γης, αφού βρέθηκαν απολιθώματα στην Ασία και Ευρώπη.

Είναι το πρώτο είδος που μετανάστευσε από την Αφρική ακολουθώντας το Νείλο. Έφθασε στην Ιάβα πριν 1.000.000 χρόνια και στην Ευρώπη πριν 300.000 χρόνια.

Έκανε χρήση της φωτιάς, που την χρησιμοποίησε και σαν άμυνα (μέσο προστασίας) αλλά και σαν μέσο για να κυνηγήσει. Χρησιμοποίησε την ενδυμασία και κατασκεύαζε κατοικίες. Η λογική χρήση του χεριού του ανθρώπου αυτού στο να κατασκευάζει εργαλεία, όξυναν το μυαλό του και τις ικανότητες του. Η κατασκευή εργαλείων είναι μια κατεξοχήν ανθρώπινη ιδιότητα. 

Η φωτιά στάθηκε σημαντικός παράγοντας στην πολιτιστική και κοινωνική εξέλιξη του ανθρώπου. Αρχίζει να δημιουργεί οικογένεια που αποτελεί τον πιο αποτελεσματικό τρόπο οργάνωσης για επιβίωση.

Ο Άνθρωπος ο όρθιος ήταν παμφάγος, αλλά ήταν περισσότερο φτιαγμένος για φυτοφάγος παρά για σαρκοφάγος. Η όρθια στάση του είχε θετικές επιπτώσεις (κατασκευή καλύτερων εργαλείων, αύξηση της εγκεφαλικής χωρητικότητας σαν αποτέλεσμα της συχνής χρήσης των χεριών, διεύρυνση του θώρακα κλπ) αλλά και αρνητικές (μικρότερες δυνατότητες διαφυγής, εμφάνιση πλατυποδίας, καταπόνηση των σπονδύλων, δυσκολία κατά τη γέννα και δυχέρειες στην κυκλοφορία του αίματος γιατί καταπονείται η καρδιά με την άντληση).

Τέλος, η εμφάνιση της νόησης έδρασε ανασταλτικά στη βιολογική και θετικά στην πολιτιστική εξέλιξη του ανθρώπου.

Άνθρωπος της Χαϊδελβέργης (Homo heidelbergensis)

Πολλοί παλαιοανθρωπολόγοι πιστεύουν ότι οι πρώτοι άνθρωποι μετανάστευσαν στην Ευρώπη πριν από 800.000 χρόνια, και ότι αυτοί οι πληθυσμοί δεν ήταν ο Άνθρωπος ο όρθιος (Homo erectus). Ολοένα και περισσότεροι επιστήμονες αναφέρονται σε αυτούς τους πρώτους μετανάστες στην Ευρώπη -- που προηγήθηκε χρονικώς και από τους Νεάντερταλ και από τον Sapiens ή Σοφό στην περιοχή μας -- ως ο Homo heidelbergensis ή Άνθρωπος της Χαϊδελβέργης. Το όνομα αυτού του είδους προέρχεται από ένα σαγόνι ηλικίας 500.000 ετών, που βρέθηκε χωριό Μάουερ κοντά στη Χαϊδελβέργη της Γερμανίας. Στο κρανίο του βρέθηκαν πολλά δόντια και ήταν ίδια με του σημερινού ανθρώπου. Από αυτό συνάγεται ότι μιλούσε ή ήταν ικανός να μιλήσει

Οι επιστήμονες έχουν ανακαλύψει λίγα ανθρώπινα απολιθώματα στην Αφρική για την περίοδο μεταξύ 1,2 εκατομμυρίων ετών πριν και 600.000 ετών πριν, κατά τη διάρκεια των οποίων ο Άνθρωπος της Χαϊδελβέργης. ή οι πρόγονοί τους μετανάστευσε αρχικά στην Ευρώπη. Οι πληθυσμοί του Homo ergaster (ή ενδεχομένως του Homo erectus.) εμφανίζονται να ζουν τουλάχιστον μέχρι πριν 800.000 χρόνια στην Αφρική, και ενδεχομένως και μέχρι 500.000 έτη πριν στη βόρεια Αφρική. Όταν λοιπόν αυτοί οι πληθυσμοί εξαφανίστηκαν, άλλοι άνθρωποι με μεγάλο σκελετό και μεγάλο εγκέφαλο  -- ενδεχομένως οι Άνθρωποι της Χαϊδελβέργης -- δείχνουν να τους αντικαθιστούν. Οι επιστήμονες έχουν βρει απολιθώματα αυτών των πιο στιβαρών ανθρώπων στο Bodo της Αιθιοπίας, στο Saldanha της Νότιας Αφρικής, στο Ndutu της Τανζανίας και στο Kabwe της Ζιμπάπουε.

Ο Άνθρωπος της Χαϊδελβέργης δεν φοβόταν να αντιμετωπίσει τα ζώα

Υπάρχουν τουλάχιστον τρεις διαφορετικές ιδέες για αυτά τα απολιθώματα. Μερικοί επιστήμονες αντιστοιχούν τα αφρικανικά απολιθώματα στον  Άνθρωπο της Χαϊδελβέργης, και πιστεύουν ότι αυτό το είδος δημιούργησε και τους Νεάντερταλ στην Ευρώπη και τον Άνθρωπο το Σοφό στην Αφρική. Άλλοι πάλι νομίζουν ότι τα ευρωπαϊκά και αφρικανικά απολιθώματα είναι ξεχωριστά, και ότι τα αφρικανικά απολιθώματα ανήκουν σε ένα άλλο είδος (όχι πάντως του Ανθρώπου της Χαϊδελβέργης.), οι οποίοι προκάλεσαν τη δημιουργία του Άνθρωπου του Σοφού. Μάλιστα ορισμένοι προτιμούν την ιδέα ότι ο Άνθρωπος ο όρθιος και ο Άνθρωπος ο Σοφός έχουν μια αδιάσπαστη εξελισσόμενη καταγωγή, και ότι τα αφρικανικά απολιθώματα πρέπει να τοποθετηθούν στην κατηγορία του αρχαϊζοντος Homo sapiens. Σύμφωνα με αυτήν την τελευταία άποψη, ο όρθιος Άνθρωπος ήταν ο άμεσος πρόγονος των σύγχρονων ανθρώπων, αλλά οι πρώτες δύο απόψεις όπως είδαμε δίνουν αυτόν τον ρόλο είτε στον Άνθρωπο της Χαϊδελβέργης, που λέει ότι τα είδη διαδόθηκαν στην Ευρώπη και την Αφρική, ή σε ένα χωριστό αφρικανικό είδος. Το κύριο σημείο είναι αυτό: Υπάρχει ένας μεγάλος αριθμός απολιθωμάτων από την Ασία, Αφρική, και Ευρώπη που βρίσκονται ενδιάμεσα μεταξύ του πρώιμου Homo ergaster και του Homo sapiens, και γι αυτό είναι δύσκολο κάποιος να καθορίσει ποια ομάδα απολιθωμάτων είναι ο πιο πιθανός πρόγονος των τελευταίων ανθρώπων.

Μια άποψη για το φυλογενετικό δέντρο του ανθρώπου με τον Άνθρωπο της Χαϊδελβέργης. Εδώ φαίνεται καθαρά ότι ο Homo sapiens ή Έμφρων ή Σοφός Άνθρωπος προέρχεται από τον Άνθρωπο της Χαϊδελβέργης, όπως και ο Άνθρωπος του Νεάντερταλ, που δεν έχει οδηγήσει σε κανένα άλλο είδος.