Το χρηματιστήριο των ρύπων

Πηγή: Ελευθεροτυπία, Μάρτιος 2005

Μια νέα χρηματιστηριακή αγορά αναδύθηκε μετά την ενεργοποίηση του Πρωτοκόλλου του Κιότο, στις 16 Φεβρουαρίου 2005, είναι το χρηματιστήριο των ρύπων. Μια αγορά με μεγάλο ενδιαφέρον, όπου χώρες και βιομηχανικές εγκαταστάσεις που ρυπαίνουν λιγότερο από τα επιτρεπτά όρια μπορούν πλέον να πωλούν τα περιθώρια τους σε άλλες - που ξεπερνούν τα όρια των επιτρεπόμενων ρύπων - έναντι αδρού τιμήματος. Με τον ίδιο τρόπο, όσοι ρυπαίνουν μπορούν αντί προστίμου, με πολύ λιγότερα χρήματα, να αγοράζουν «δικαιώματα στη ρύπανση» στο διεθνές Χρηματιστήριο Ρύπων.

Το Χρηματιστήριο Ρύπων στην Ευρωπαϊκή Ένωση εγκαινιάστηκε την 1η Ιανουαρίου του 2005 και υπολογίζεται ότι ο ετήσιος όγκος συναλλαγών του θα φθάσει τα 10 δισεκατομμύρια ευρώ, ενώ τα επόμενα χρόνια αναμένεται να αυξηθεί ραγδαία.

Προβλέπεται στην πρώτη φάση 2005-2007 να «πουληθούν» τουλάχιστον 5 δισ. τόνοι διοξειδίου του άνθρακα (CΟ₂) και ο συνολικός όγκος συναλλαγών να φθάσει τα 50 δισ. ευρώ!

Από τον Ιανουάριο χιλιάδες βιομηχανίες στον τομέα της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας αγόρασαν και πούλησαν δικαιώματα ρύπανσης. Στο Χρηματιστήριο Ρύπων το διαπραγματευτικό προϊόν είναι η μονάδα ρύπου και αντιστοιχεί σε ένα τόνο CΟ₂.

Οι πρώτες συναλλαγές έγιναν ουσιαστικά άτυπα, όμως, γρήγορα, το Χρηματιστήριο Πετρελαϊκών Αξιών του Λονδίνου ανέλαβε ενεργό ρόλο, χάρη στην πολύχρονη πείρα του σε μετοχές πετρελαίου και ηλεκτρικής ενέργειας. Ένα μήνα μετά, το Χρηματιστήριο Ηλεκτρικής Ενέργειας των σκανδιναβικών χωρών, NordPool, ανακοίνωσε ότι από τις 11 Φεβρουαρίου δέχεται πράξεις αγοράς και πώλησης διοξειδίου του άνθρακα.

Ανάλογο Χρηματιστήριο, και συγκεκριμένα το Χρηματιστήριο του CΟ₂ ετοιμάζει να θέσει σε λειτουργία η Γαλλία τον Μάρτιο. Σε πρώτη φάση το Χρηματιστήριο θα λειτουργεί εκεί σε πραγματικό χρόνο από τις 10 το πρωί μέχρι τις 2 το μεσημέρι.

Η τιμή του επιπλέον από τα επιτρεπτά όρια τόνου CΟ₂ κυμαίνεται σήμερα μεταξύ 7-10 ευρώ, ενώ το πρόστιμο από το 2005 μέχρι το 2007 είναι 40 ευρώ ανά υπερβάλλοντα τόνο και από το 2008 θα είναι 100 ευρώ.  Έτσι, για παράδειγμα, μια βιομηχανία που εκπέμπει ετησίως 500.000 τόνους CΟ₂ ενώ έχει άδεια για 450.000 τόνους, υποχρεώνεται να πληρώσει πρόστιμο δύο εκατ. ευρώ. Η ίδια βιομηχανία, αν είχε αγοράσει δικαιώματα ρύπανσης για τους 50.000 επιπλέον τόνους διοξειδίου του άνθρακα, θα είχε πληρώσει μόλις 500.000 ευρώ!

Με αυτόν τον τρόπο, υποστηρίζουν οι οικολογικές οργανώσεις, δεν παρέχονται ουσιαστικά κίνητρα για τον περιορισμό της ρύπανσης, αλλά διέξοδοι για τις βιομηχανίες που εξακολουθούν να ρυπαίνουν. Γι' αυτό το λόγο εξάλλου, χωρίς καμία εξαίρεση, όλες οι περιβαλλοντικές οργανώσει τάχθηκαν κατά του εμπορίου ρύπων: «Το Κιότο διεσώθη, όχι όμως και ο πλανήτης», ανέφερε το ελληνικό τμήμα της Greenpeace σε ανακοίνωση της. «Δειλό και αναιμικό» το χαρακτήρισε ο Νίκος Χαραλαμπίδης, ο εν Ελλάδι υπεύθυνος της οργάνωσης.

Κάθε κάτοικος της Γης μολύνει κατά μέσο όρο την ατμόσφαιρα με 3,8 τόνους CΟ₂. Όμως οι εκπομπές των ΗΠΑ έφτασαν το 2002 τους 5.652 δισ. τόνους CΟ₂ όταν οι ρύποι της Ελλάδας την περίοδο 2005-2007 προβλέπονται να φτάσουν τους 213.790.556 ευκαταφρόνητους τόνους CΟ₂.

Οι 2.500 επιστήμονες που εκπόνησαν μελέτες για λογαριασμό του ΟΗΕ με αντικείμενο τις αλλαγές του κλίματος στον πλανήτη κρούουν ξανά τον κώδωνα του κινδύνου: το κλίμα της Γης θα αλλάξει δραματικά αν δεν περιοριστεί η ρύπανση των αερίων που προκαλούν το φαινόμενο του θερμοκηπίου κατά 50-70% μέχρι το 2050. Ακόμη και ο στόχος της μείωσης κατά 5% των εκπομπών CΟ₂ μέχρι το 2012 μοιάζει ανέφικτος, καθώς οι ΗΠΑ, που ευθύνονται για το 25% των ρύπανσης, δεν προτίθενται να λάβουν μέτρα κρίνοντας το Πρωτόκολλο του Κιότο οικονομικά ασύμφορο.

Ανάλογη στάση κρατούν και η Ινδία με την Κίνα, οι οποίες μαζί με τις ΗΠΑ εκπέμπουν το 40% τnς ποσότητας του CΟ₂ στην ατμόσφαιρα της Γης. Πόσο οξύμωρο ακούγεται το γεγονός ότι οι ΗΠΑ ήταν εκείνες που πρότειναν το εμπόριο των ρύπων, έχοντας αυτές πρώτα εφαρμόσει κάτι ανάλογο στη βιομηχανία τους.

Το αμερικανικό πρόγραμμα εμπορίας ρύπων είχε εφαρμοστεί για την αντιμετώπιση τnς όξινης βροχής και τη μείωση του διοξειδίου του θείου. Σήμερα έχει επεκταθεί και στις εκπομπές του διοξειδίου του αζώτου στις περισσότερες βορειοανατολικές πολιτείες της χώρας. To πρόγραμμα αυτό μείωσε κατά 6 εκατ. τόνους τις εκπομπές διοξειδίου του θείου και κατά 50% των εκπομπών διοξειδίου του αζώτου σε σχέση με τα επίπεδα του 1980.

Για το CΟ₂, πάντως, μόνο στην Ε.Ε. λειτουργεί σήμερα αυτό το φιλόδοξο εμπορικό σχέδιο ανταλλαγής ρύπων. Σύμφωνα με τους όρους εφαρμογής του, κάθε χώρα είναι υποχρεωμένη να υποβάλει προς έγκριση ένα εθνικό σχέδιο κατανομής ρύπων, που υπολογίζει σε ετήσια βάση την ποσότητα εκπομπής ρύπων του CΟ₂ και άλλων αερίων του θερμοκηπίου από τις βιομηχανικές της εγκαταστάσεις. Αν εγκριθεί το σχέδιο, τότε η ποσότητα που έχει υπολογιστεί, εφόσον ξεπεραστεί, πληρώνεται από τον «παραβάτη» στην προαναφερθείσα τιμή των 40 ευρώ τον επιπλέον τόνο. Αν είναι μικρότερη, δίνει περιθώρια πώλησης σε άλλους μέχρι την εγκριθείσα ποσότητα. Η Ελλάδα υπέβαλε πρόσφατα το εθνικό σχέδιο κατανομής ρύπων και αναμένει έγκριση μέσα στον Μάρτιο ενώ οι Βρετανία, Ιταλία, Πολωνία και Τσεχία κατέθεσαν τα δικά τους, τα οποία όμως απορρίφθηκαν. Επικεφαλής του ελληνικού σχεδίου είναι ο πρόεδρος του Αστεροσκοπείου Αθηνών Δημήτρης Λάλας, σύμφωνα με τον οποίο τα μηνύματα είναι ενθαρρυντικά, αφού «οι υπεύθυνοι των επιχειρήσεων που βρίσκονται στη σχετική λίστα δείχνουν ενοχλημένοι. Αν γκρινιάζουν σημαίνει ότι τα όρια που θέσαμε είναι αυστηρά». Αν εφαρμοστεί τελικώς το σχέδιο, τότε θα βρεθούμε το 2012 εντός των ορίων του 25%, αν και ήδη έχουμε αυξήσει κατά 26% τη ρύπανση σε CΟ₂ από τα επίπεδα του 1990.

Από τον Ιανουάριο μέχρι τώρα σε 21 χώρες διακινούνται κατά μέσο όρο ένα εκατ. τόνοι CΟ₂ κάθε εβδομάδα και η μέση τιμή του τόνου είναι 8 ευρώ. Δεν λείπουν όμως και οι προαγορές. Η αγγλο-ολλανδική Shell τον περασμένο Οκτώβριο αγόρασε δικαιώματα ρύπανσης για την περίοδο 2008-2012 με τιμή fix 8,75 ευρώ τον τόνο διοξειδίου του άνθρακα. Την τρελή κούρσα του Χρηματιστηρίου Ρύπων οδηγούν αγοράζοντας συνεχώς η Γερμανία, η Δανία, η Αυστρία, η Ολλανδία και η Φινλανδία, ενώ οι χώρες της ανατολικής Ευρώπης είναι οι κύριοι πωλητές, καθώς μείωσαν κατά 9% τις εκπομπές ρύπων μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ και τη συνακόλουθη διάλυση των βιομηχανιών τους λόγω της αλλαγής στο οικονομικό και πολιτικό τους σύστημα. Στο χορό των εκατομμυρίων ευρώ έχουν εισέλθει ήδη οι τραπεζικοί γίγαντες : Barclays, Fortis και Dresdner Kleinwort Wasserstein ενώ ετοιμάζονται με ειδικά προγράμματα οι: Morgan Stanley, Goldman Sachs, Deutsche Bank και Societe Generale.

Σίγουρα πάντως, όπως επισημαίνουν οικονομικοί αναλυτές, το Πρωτόκολλο του Κιότο απαιτεί για την εφαρμογή του μια ριζική αναθεώρηση του υπάρχοντος οικονομικού συστήματος που στηρίζεται εν πολλοίς στο πετρέλαιο. Και ο μεγαλύτερος κίνδυνος που κρύβεται πίσω από τις φιλόδοξες εξαγγελίες είναι η δημιουργία «παραδείσων ρύπανσης» στις χώρες που δεν το υπέγραψαν, ποιός μπορεί να σταματήσει μια πολυεθνική να μεταφέρει τις εγκαταστάσεις της στην Κίνα ή την Ινδία ώστε να συνεχίσει να ρυπαίνει τελείου ανέξοδα;

Η Κομισιόν ευελπιστεί, ωστόσο, ότι με το εμπόριο ρύπων θα μειωθεί μέχρι το 2012 κατά 8% η εκπομπή του διοξειδίου του άνθρακα σε σύγκριση με τα επίπεδα του 1990. Εκτιμά ότι η βιομηχανία θα επενδύσει σε νέες τεχνολογίες μείωσης των ρύπων, αφού πλέον θα κερδίζει πολλαπλά από τον περιορισμό τους.

Μεγάλες προκλήσεις για την Ελλάδα

Η χώρα μας έχει πιέσει και έχει πετύχει να της επιτραπεί αύξηση των ρύπων κατά 25% σε σχέση με το 1990, με βάση το πρωτόκολλο του Κιότο. Όμως αν η Ελλάδα εκ πρώτης όψεως έχει μεγάλα περιθώρια, οι ρυθμοί κάλυψής τους τα έχουν ήδη υπερβεί. Υπολογίζεται μάλιστα ότι αν συνεχίσει έτσι μέχρι το 2010, η αύξηση των ρύπων θα είναι της τάξης του 38% σε σύγκριση με το 1990.

Γιατί σύμφωνα με τους ειδικούς αν δεν συμμορφωθούμε με το Πρωτόκολλο του Κιότο θα κληθούμε να πληρώσουμε πρόστιμο της τάξης των εκατόν πενήντα εκατομμυρίων ευρώ στην καλύτερη περίπτωση και ενάμισι δισ. στην χειρότερη σε πέντε χρόνια. Αν ξεπεράσει δηλαδή η χώρα μας τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου πάνω από το χαριστικό 25% σε σχέση με τις τιμές που ίσχυαν το 1990.

Σύμφωνα με το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών, έχουμε ήδη ξεπεράσει τα όριά μας και σε περίπτωση που δεν ληφθούν άμεσα μέτρα η αύξηση των εκπομπών αναμένεται να φτάσει το 2010 το 39,2%. Αυτό μεταφράζεται σε μια υπέρβαση περίπου 15.000.000 τόνων διοξειδίου του άνθρακα CΟ_2.

Για την εξέλιξη αυτή το ελληνικό γραφείο της Greenpeace εκτιμά ότι το βαλάντιο μιας τριμελούς οικογένειας θα επιβαρυνθεί ετησίως σε πέντε χρόνια με 450 ευρώ (ακριβό σενάριο, 1.500.000.000 ευρώ) και με 140 ευρώ (φθηνό σενάριο) αντιστοίχως.

Σύμφωνα με την περιβαλλοντική οργάνωση Greenpeace αυτό προκύπτει από τον εξής συλλογισμό. Όπως ορίζει το εθνικό σχέδιο κατανομής ρύπων, στο οποίο έχουν περιληφθεί 141 παραγωγικές μονάδες της χώρας, τη μερίδα του λέοντος κατέχει η ΔΕΗ (άνω του 70% των εκπομπών).

Με δεδομένο ότι δεν προβλέπεται μείωση αλλά αύξηση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου (εκτός αν ληφθούν ριζοσπαστικά μέτρα), αν ξεπεράσει λοιπόν η ΔΕΗ τους επιτρεπόμενους ρύπους, υπάρχουν οι εξής δυνατότητες: Πρώτον, να εξαγοράσει τα αντίστοιχα δικαιώματα στο χρηματιστήριο ρύπων (ελεύθερη αγορά) σε τιμή που θα κυμαίνεται περίπου στα 10 ευρώ ανά τόνο και δεύτερο να καταβάλει πρόστιμο το οποίο θα ανέρχεται στα 100 ευρώ ανά τόνο.

Η πρώτη λύση αν και είναι προφανώς η συμφερότερη, απαιτεί άμεση κινητοποίηση. Και μέχρι στιγμής δεν φαίνεται κάτι τέτοιο στον ορίζοντα. Με άλλα λόγια, πάμε στη χειρότερη λύση.

Ήδη ο πρόεδρος  της ΔΕΗ, Γιάννης Παλαιοκρασσάς, της επιχείρησης που αντιμετωπίζει και το μεγαλύτερο πρόβλημα εκπομπής ρύπων CΟ₂, βρίσκεται σε διαπραγματευθεί για την αγορά δικαιωμάτων από άλλες χώρες. Η ΔΕΗ για κάθε παραγόμενο μεγαβάτ εκπέμπει 863 κιλά CΟ₂ τη στιγμή που ο ευρωπαϊκός μέσος όρος είναι κάτω των 350 κιλών ανά μεγαβάτ. Καθώς φαίνεται, το Κιότο θα το πληρώσουμε πολύ ακριβά.

Η Ελλάδα είναι η τελευταία χώρα της Ευρωπαϊκής Ενωσης που υπέβαλε στις 30 Δεκεμβρίου 2004 -με καθυστέρηση μεγαλύτερη των 6 μηνών- εθνικό σχέδιο προς έγκριση από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

Ήδη δε σύμφωνα με το σχέδιο έπρεπε από τα μέσα Μαρτίου να ξεκινήσει η εφαρμογή της Εμπορίας Ρύπων και στην Ελλάδα.

Αυτό σημαίνει ότι, όσες βιομηχανίες συνεχίζουν να ρυπαίνουν πάνω από τα όρια που θα προβλέπει το εγκεκριμένο εθνικό σχέδιο, τότε «τιμωρούνται» οικονομικά, είτε με την υποχρεωτική αγορά δικαιωμάτων εκπομπής ρύπων είτε με την καταβολή προστίμου. Το πρόστιμο εκτιμάται ότι θα ανέρχεται στα 40 ευρώ ανά τόνο για την περίοδο 2005-2007. Και από το 2008 θα ανέλθει στα 100 ευρώ ανά τόνο.

Η κάθε εταιρεία/βιομηχανία που έχει καταχωριστεί στο εθνικό σχέδιο κατανομής ρύπων (δεσμεύεται σε συγκεκριμένες μειώσεις μέσα στα επόμενα χρόνια ώς το 2012) μπορεί να μειώσει τις εκπομπές της μέσω της εξοικονόμησης.

Τώρα, αν πάμε στην περίπτωση εξαγοράς από κάποια άλλη εταιρεία (πράσινα πιστοποιητικά - δικαιώματα εκπομπής ρύπων), θα πρέπει να υπάρχει αντιστοιχία στο σύνολο ή σε μέρος της ρύπανσης που παράγει η αγοράστρια βιομηχανική μονάδα (μικρή ή μεγάλη) και ξεπερνά τις δεσμεύσεις της.

Είναι σημαντικό το γεγονός ότι ξεκινά η διαδικασία που θέτει σε ισχύ νόμου το Πρωτόκολλο του Κιότο, είπε στην «Ε» ο Χρήστος Ζερεφός, καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών και διευθυντής του παγκόσμιου κέντρου χαρτογράφησης όζοντος: «Δεν πρέπει όμως να ξεχνάμε ότι οι ΗΠΑ, η Ινδία, η Κίνα, η Αυστραλία και ο Καναδάς είναι χώρες που δεν έχουν υπογράψει ακόμη το Πρωτόκολλο. Πράγμα που σημαίνει ότι οι μεγάλες ρυπογόνες δυνάμεις (ανεπτυγμένες ή αναπτυσσόμενες) που ευθύνονται για το «βαρύ τραύμα» στον πλανήτη, είναι απ' έξω. Διότι κακά τα ψέματα, κάποιοι βλέπουν τις κλιματικές αλλαγές σαν μια σκακιέρα, ένα παιχνίδι. Δυστυχώς, αλλά το Πρωτόκολλο περνά μέσα από το φίλτρο του πετρελαίου. Και όπως γνωρίζετε, η παγκόσμια οικονομία έχει δομηθεί και στηρίζεται στο μαύρο χρυσό και γενικότερα στα ορυκτά καύσιμα.

Σε άλλες χώρες η υπογραφή κοστίζει και σε άλλες είναι συνέπεια και μιας εξέλιξης, τόνισε ο καθηγητής: Η Ρωσία, π.χ., έχει μια πορεία αποβιομηχάνισης από τότε που άλλαξε το καθεστώς. Και η Γαλλία με τους πολλούς πυρηνικούς αντιδραστήρες παραγωγής ενέργειας έχει τους δικούς της λόγους να το υπογράψει.

Οι εκπομπές του CΟ₂ στην Ελλάδα σύμφωνα με το Αστεροσκοπείο Αθηνών

Είδος	Συνολικά Δικαιώματα 2005-2007 CΟ2 σε τόνους
Ηλεκτροπαραγωγή	156.199.000
Καύση	3.493.000
Διυλιστήρια	10.296.000
Φρύξη μετάλλων	2.422.000
Σίδηρος & Χάλυβας	2.393.000
Τσιμέντα	33.215.000
Ασβέστης	2.503.000
Γιαλί	316.000
Κεραμικά	2.357.000
Χαρτί	597.000

 * Ο υπολογισμός  έγινε με βάση την κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας (1 MW=863 κιλά CΟ₂)
 * Κάθε κάτοικος της Γης κατά μέσον όρο επιβαρύνει την ατμόσφαιρα ετησίως με 3,8 τόνους CΟ_{2
 * Οι ΗΠΑ επιβαρύνουν το περιβάλλον με 5.700 δισ. τόνους ετησίως, ενώ η Ελλάδα μόνο με 214 εκατομμύρια τόνους.}

---

Ευέλικτοι μηχανισμοί του πρωτοκόλλου

Μία χώρα μπορεί να πετύχει τους στόχους που της ορίζει το Πρωτόκολλο είτε μειώνοντας τις εκπομπές της, είτε, εναλλακτικά, χρησιμοποιώντας παράλληλα και κάποιους από τους λεγόμενους “ευέλικτους μηχανισμούς” που διαθέτει το Πρωτόκολλο. Συνοπτικά, οι μηχανισμοί αυτοί είναι οι εξής τρεις:

	Διαπραγμάτευση δικαιωμάτων εκπομπών : Μία βιομηχανικά αναπτυγμένη χώρα που έχει μειώσει τις εκπομπές της πέραν των αρχικών στόχων που προβλέπει το Πρωτόκολλο, μπορεί να “πουλήσει” αυτή την επιπλέον μείωση σε άλλη χώρα που αντιμετωπίζει δυσκολίες στο να πετύχει το στόχο της.
	Δημιουργία ενός “Μηχανισμού Καθαρής Ανάπτυξης” : Ο τελικός στόχος αυτού του μηχανισμού είναι οι αναπτυσσόμενες χώρες να αναπτύξουν καθαρές τεχνολογίες για να μειώσουν τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου. Ο Μηχανισμός Καθαρής Ανάπτυξης παρέχει κίνητρα έτσι ώστε οι βιομηχανικά αναπτυγμένες χώρες να χρηματοδοτήσουν προγράμματα για τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου στις αναπτυσσόμενες χώρες. Έτσι, μια βιομηχανικά αναπτυγμένη χώρα, αντί να μειώσει τις δικές της εκπομπές, μπορεί να βοηθήσει στη μείωση των εκπομπών σε κάποια φτωχότερη χώρα όπου η μείωση αυτή είναι ευκολότερη και φθηνότερη.
	Εφαρμογή προγραμμάτων από κοινού : Παρεμφερές εργαλείο με τον Μηχανισμό Καθαρής Ανάπτυξης. Σε αντίθεση όμως μ’ αυτόν αφορά όχι τις αναπτυσσόμενες χώρες, αλλά μόνο εκείνες που έχουν δεσμευτεί σε μειώσεις μέσω του Πρωτοκόλλου του Κιότο (όπως π.χ. οι χώρες της Ανατολικής Ευρώπης).

Home